Του Σωτήρη Κατσέλου*
Το πρόβλημα της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα είναι διαχρονικό και πολλάκις διαπιστωμένο από τις πολιτικές δυνάμεις. H αντιμετώπιση δε του προβλήματος αυτού, αποτελεί πάγια αναφορά στο πρόγραμμα οποιουδήποτε κόμματος σέβεται τον εαυτό του.
Το πρόβλημα της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα είναι διαχρονικό και πολλάκις διαπιστωμένο από τις πολιτικές δυνάμεις. H αντιμετώπιση δε του προβλήματος αυτού, αποτελεί πάγια αναφορά στο πρόγραμμα οποιουδήποτε κόμματος σέβεται τον εαυτό του (κάτι σαν την “παγκόσμια ειρήνη” για την Miss Universe (!).
Είναι προφανές βέβαια, από την καθημερινότητα μας, ότι η γραφειοκρατία παραμένει κυρίαρχο ζήτημα και ότι δεν υπήρξε ποτέ η ουσιαστική πολιτική βούληση να αντιμετωπιστεί (με εξαίρεση ίσως την «χαλαρή» προσπάθεια που έγινε επί Σημίτη με τα ΚΕΠ).
Άλλωστε είναι μάλλον αδύνατον να υπάρχει πολιτική βούληση, όταν σε μεγάλο βαθμό η γραφειοκρατία δημιουργείται από την ανάγκη ικανοποίησης πελατειακών δομών και την επιβράβευση «κομματαρχών» με θέσεις «μικροεξουσίας». Η αθρόα δε επάνδρωση του συστήματος με πληθώρα μη αξιοκρατικά επιλεγμένων ανθρώπων, ενισχύει την ανάγκη για γραφειοκρατικούς και περίπλοκους μηχανισμούς που σκοπό έχουν να κάνουν απλή την εργασία του «γραφειοκράτη» αφού το μόνο που έχει να κάνει είναι να ελέγξει αν οι διαδικασίες έχουν τυπικώς τηρηθεί. Η περιπλοκότητα δε δημιουργεί και μια «διάχυση» της ευθύνης με τέτοιον τρόπο που να μην είναι εμφανές το ποιος είναι αρμόδιος σε σχέση με το κάθε πιθανό πρόβλημα που προκύπτει.
Αλλά ακόμα και αν παραβλέπαμε τις γενεσιουργές αιτίες της γραφειοκρατίας, αν υποθέταμε ότι κάποιος πολιτικός αρχηγός, ήθελε πραγματικά να αντιμετωπίσει την γραφειοκρατία, θα συνειδητοποιούσε άμεσα ότι αυτή δεν είναι κάτι το ουδέτερο, αλλά ένα σύστημα που αντιδρά και μάλιστα με οξύ τρόπο, μια και δημιουργεί συστήματα εξουσίας καθώς και μια ολόκληρη βιομηχανία κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητας και διαφθοράς. Η αντιμετώπιση της, είναι πόλεμος εναντίον οργανωμένων και παγιωμένων συμφερόντων τα οποία είναι έτοιμα να παλέψουν με λύσσα την όποια προσπάθεια αλλαγής του status quo.
Η δύναμη που έχουν αυτά τα παγιωμένα συστήματα εξουσίας μέσα στον γραφειοκρατικό μηχανισμό, μπορεί να είναι πρακτικά πιο ισχυρή και από την κεντρική πολιτική εξουσία. Με πρόσβαση σε μηχανισμούς λήψης αποφάσεων, σε διαμορφωτές κοινής γνώμης, στα Media και σε μηχανισμούς προπαγάνδας, «σπρώχνοντας» ουσιαστικά την κοινωνία στην υποστήριξη της γραφειοκρατίας.
Αυτός ο αυτοτροφοδοτούμενος μηχανισμός λοιπόν ξέρει να υπερασπίζεται καλά τον εαυτό του, τσαλαπατώντας τις προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας, τα δικαιώματα του πολίτη και συχνά, ακόμα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η αντίληψη της περιπλοκότητας του προβλήματος και οι διασυνδέσεις του με συγκεκριμένα συμφέροντα θα πρέπει προφανώς να βρίσκονται στο μυαλό οποιουδήποτε επιθυμεί να καταπολεμήσει αυτό το απίθανο «τέρας» που έχει δημιουργηθεί.
Πολλοί διατείνονται ότι με τις ιδιωτικοποιήσεις οργανισμών που δεν έχουν κανένα κοινωνικό ρόλο, πετυχαίνουμε σημαντικά αποτελέσματα μειώνοντας έτσι τον όγκο του «μη παραγωγικού» για την κοινωνία κράτους. Αυτό είναι μερικώς ορθό, αλλά δεν αλλάζει το γεγονός ότι το κομμάτι αυτό του κράτους που οφείλει να είναι υπαρκτό και παρόν στο πλάι του πολίτη, θα πρέπει και αυτό, να είναι αποτελεσματικό και παραγωγικό.
Η γραφειοκρατία λοιπόν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί έτσι και αλλιώς και κατά την γνώμη μου, πρέπει να αντιμετωπιστεί με διαδικασίες που θα προέρχονται «από μέσα προς τα έξω» και αντίστοιχα από «έξω προς τα μέσα». Παρακάτω δίνονται ορισμένες ιδέες:
Για να αντιμετωπιστεί από «μέσα προς τα έξω» θα πρέπει να παγιωθεί καταρχάς μια μεγάλη αλλαγή νοοτροπίας, σε σχέση με την διάχυση της ευθύνης, είναι απαραίτητο να εγκαταλειφθεί ο έλεγχος «βάσει διαδικασιών» που αυτήν την στιγμή είναι κυρίαρχος και να αντικατασταθεί με τον έλεγχο «βάσει αποτελέσματος» ή στόχων. Η θέσπιση μιας τέτοιας αλλαγής πολιτικής θα έχει νόημα μόνο αν ο κάθε προϊστάμενος στο δημόσιο έχει μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας και εξουσίας (να μπορεί να επιβάλλει γρηγορότερα ποινές, αλλά και κάποιες ανταμοιβές – χρηματικές ή και ηθικές), με την ανάλογη φυσικά προσωπική ευθύνη!
Για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα αποτελεσματικά, χρειάζεται να είναι ξεκάθαροι και ρεαλιστικοί οι στόχοι οι οποίοι θα προσμετράνε την αποδοτικότητα του κάθε δημοσίου φορέα και επίσης αν και εκ πρώτοις μπορεί να φαντάζει λεπτομέρεια είναι σημαντικό να υπάρχει σαφές «καθηκοντολόγιο» για τον κάθε υπάλληλο όπου θα αναγράφονται με σαφήνεια ο σκοπός της θέσης, τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις εξουσίες που αυτός έχει.
Η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας από «έξω προς τα μέσα» είναι κατά μια έννοια η πιο σημαντική, καθώς θα πιέσει για την μεταβολή της παγιωμένης κατάστασης. Στην πράξη, σημαίνει ενεργοποίηση των πολιτών και των κοινωνικών συνόλων που πλήττονται από αυτήν. Να δημιουργηθεί δηλαδή, οργανωμένη πίεση από ομάδες πολιτών που θα υποδεικνύει στο κράτος και στους υπόλοιπους πολίτες, σημείο προς σημείο, τα προβλήματα και το κοινωνικό κόστος που προκύπτει, παραθέτοντας ταυτόχρονα και τις προτάσεις για πιθανές λύσεις. Μόνο με αυτό τον τρόπο θα υπάρξει σαφής αντίρροπη δυναμική από την φυσική τάση που έχει η γραφειοκρατία να παγιώνει την περιπλοκότητα της.
Πέρα όμως από τις οργανωμένες ομάδες το κράτος οφείλει να δώσει την ευκαιρία, στον κάθε πολίτη μεμονωμένα να μπορεί να διεκδικεί και να ζητά εξυπηρέτηση, ή και εξηγήσεις για οποιοδήποτε θέμα τον αφορά. Πιθανώς ακόμα και με την χρήση των social media ή και με μια «επανίδρυση» ίσως των ΚΕΠ, το ελληνικό κράτος θα πρέπει επιτέλους να ακούει τον πολίτη και να του απαντά στα προβλήματα του σε συγκεκριμένους χρόνους.
Χρειάζεται να γίνει αντιληπτό στον πολίτη ότι οι φόροι που πληρώνει πρέπει να είναι ανταποδοτικοί και το κράτος οφείλει να τον προσέχει ως ανθρώπινη υπόσταση! Ειδικά σε μια εποχή που τα χρήματα είναι λίγα, είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί, από ομάδες πίεσης, στοχευμένη δράση προς την απλοποίηση των διαδικασιών και προς την μεγέθυνση της αποτελεσματικότητας του κράτους.
Φυσικά οι ανωτέρω ιδέες από μόνες τους δεν επαρκούν, η αντιμετώπιση του προβλήματος θέλει επιστημονικές μελέτες και αναλυτικές προτάσεις. Αυτό που όμως είναι απαραίτητο είναι να ξεκινήσει επιτέλους η συζήτηση για την θέση του κράτους απέναντι στον πολίτη και να αρχίσουμε επιτέλους να διεκδικούμε την ανθρώπινη και αξιοπρεπή αντιμετώπιση που δικαιούμαστε.
*Ο Σωτήρης Κατσέλος είναι μέλος της Προσωρινής Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας.