Tου Ηλία Μόσιαλου*
Η αξιολόγηση των επιδόσεων στον δηµόσιο τοµέα, εφόσον βεβαίως εξασφαλίζεται η αντικειµενικότητά της, αντιθέτως απ ό,τι κάποιοι συνδικαλιστές και τα κόµµατα της Αριστεράς φοβούνται, µπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανανέωσης της πίστης των πολιτών προς τη δηµοκρατία και να συµβάλει στην αναβάθµισή του. Ενα δηµοκρατικό κράτος δεν µπορεί να λειτουργήσει ικανοποιητικά εάν αυτοί που κατέχουν την εξουσία δεν είναι υπόλογοι απέναντι στους πολίτες για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους, για τις αποφάσεις, τις πολιτικές και τη διαχείριση των προϋπολογισµών.Αν η πολιτική είναι η τέχνη της εξυπηρέτησης του κοινού αγαθού, η αξιολόγηση µπορεί να γίνει ένα από τα καλύτερα εργαλεία της
Το να είναι κάποιος υπόλογος δεν σηµαίνει µόνο να διεκπεραιώνει τις προσδοκώµενες πολιτικές δραστηριότητες, σηµαίνει επίσης το να παρέχει προς τους πολίτες τα τεκµήρια ως προς το µέτρο στο οποίο έχει επιτελέσει τις δραστηριότητες αυτές. Η αντικειµενική αξιολόγηση παρέχει τις αποδείξεις για επιδοκιµασία ή αποδοκιµασία της απόδοσης της κυβέρνησης και των δηµόσιων φορέων. Η αξιολόγηση όµως δεν έχει µόνο τη µορφή του ελέγχου κυβέρνησης και δηµόσιων οργανισµών, αλλά τους δίνει και τη δυνατότητα της λογοδοσίας σε διαρκή βάση.
Ταυτοχρόνως δηµιουργεί προϋποθέσεις για την αύξηση της αποτελεσµατικότητας του δηµόσιου τοµέα, αφού η δηµοσιοποίηση της παραγωγικότητας και της ποιότητας κάθε δηµόσιου οργανισµού έχει επιπτώσεις στο κύρος και στη βιωσιµότητα του οργανισµού.
Η αξιολόγηση µπορεί επίσης να ενδυναµώσει την ίδια την κοινωνία των πολιτών. Οι πολίτες, σύµφωνα και µε την ανάλυση του Αlbert Ηirschman, αντιδρούν στις ελλείψεις των προσφερόµενων υπηρεσιών από τον δηµόσιο τοµέα, είτε αποχωρώντας από αυτόν και επιλέγοντας υπηρεσίες στον ιδιωτικό τοµέα (ή άλλες δηµόσιες υπηρεσίες εφόσον έχουν δυνατότητα επιλογής) είτε εκφράζοντας τη διαµαρτυρία τους. Η αύξηση των αποχωρήσεων και των διαµαρτυριών υποδεικνύει έµµεσα τις δυσλειτουργίες ενός οργανισµού.
Στην Ελλάδα τα πράγµατα είναι πιο περίπλοκα, αφού όσοι έχουν κάποια οικονοµική δυνατότητα καταφεύγουν στις υπηρεσίες του ιδιωτικού τοµέα, όσοι πάλι είναι οικονοµικά αδύναµοι καταφεύγουν είτε σε πελατειακά δίκτυα για να έχουν καλύτερη ή πιο γρήγορη εξυπηρέτηση ή πρόσβαση σε ποιοτικότερες εκπαιδευτικές και υγειονοµικές υπηρεσίες είτε αντιδρούν µε παθητικό και µοιρολατρικό τρόπο χωρίς ουσιαστικά να επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και εποµένως να συµβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας των δηµόσιων οργανισµών. Ετσι οι πολίτες που δεν έχουν εναλλακτικές λύσεις «εγκλωβίζονται» σε ανεπαρκείς δηµόσιες υπηρεσίες.
Η αξιολόγηση είναι εποµένως µια ουσιαστική δηµοκρατική διαδικασία και µπορεί να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για αλλαγή νοοτροπίας και αύξηση της παραγωγικότητας των δηµόσιων λειτουργών και οργανισµών προς όφελος του συνόλου των πολιτών. Η δηµοσιοποίηση των αποτελεσµάτων της για παράδειγµα θα έδινε τις κατάλληλες πληροφορίες στους πολίτες για το ποια νοσοκοµεία, ποια σχολεία, ποιες δικαστικές υπηρεσίες προσφέρουν τις καλύτερες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, η Πολιτεία θα έχει τις απαραίτητες πληροφορίες για να αναδιοργανώσει υπηρεσίες ή να ενισχύσει οργανισµούς που υπολείπονται σε παραγωγικότητα και ποιότητα υπηρεσιών. Αξιολόγηση όµως δεν σηµαίνει µόνο υποχρεώσεις των αξιολογουµένων αλλά ανάλογα και αντίστοιχα δικαιώµατα, τα οποία µπορούν να δοθούν µε τη µορφή ηθικών, έµµεσων (δυνατότητες ταχύτερης υπηρεσιακής ανέλιξης) και άµεσων (οικονοµικές απολαβές) κινήτρων. Σήµερα η µέτρηση της απόδοσης της κυβέρνησης και των δηµόσιων φορέων επικεντρώνεται κυρίως στην οικονοµική διαχείριση ή τη διενέργεια ανεπαρκών κατασταλτικών ελέγχων και δευτερευόντως στην αξιολόγηση των στόχων και των αποτελεσµάτων. Είναι αναγκαίο όµως η αξιολόγηση να στηρίζεται σε µετρήσιµους ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες που αφορούν συγκεκριµένους στόχους.
Για παράδειγµα στα θέµατα Παιδείας το υπουργείο αλλά και οι εκπαιδευτικές µονάδες θα µπορούσαν να αξιολογούνται µε κριτήρια όπως το ποσοστό εγκατάλειψης των σχολείων, τις γεωγραφικές ανισότητες στην πρόσβαση, την ποιότητα της ερευνητικής δραστηριότητας των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων και τα ποσοστά καταφυγής στην παραπαιδεία.
Οι φορείς Υγείας µε βάση τις επανεισαγωγές στα νοσοκοµεία λόγω ανεπαρκούς πρωτοβάθµιας φροντίδας ή ελλιπούς περίθαλψης και τα ποσοστά των ανεπιθύµητων εισαγωγών στα νοσοκοµεία λόγω κακής ή υπερβολικής φαρµακευτικής αγωγής. Το δικαστικό σύστηµα µε βάση τον αριθµό αποφάσεων που λαµβάνονται κάθε χρόνο και το ποσοστό αποφάσεων που ανατρέπονται για τυπικούς και όχι αξιολογικούς λόγους σε επόµενους βαθµούς δικαιοδοσίας.
Η αξιολόγηση µπορεί να συµβάλει ουσιαστικά στην ενηµέρωση των πολιτών και να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις ουσιαστικής κοινωνικής λογοδοσίας και της διαδικασίας λήψης και νοµιµοποίησης αποφάσεων. Αν η πολιτική είναι η τέχνη της εξυπηρέτησης του κοινού αγαθού, η αξιολόγηση µπορεί να γίνει ένα από τα καλύτερα εργαλεία της.
* Ο Ηλίας Μόσιαλος είναι πρώην υπουργός Επικρατείας και κυβερνητικός εκπρόσωπος, καθηγητής της Υγειονομικής Πολιτικής στο London School of Economics.