Του Αχιλλέα Γραβάνη*
Προκαλούν βαθιά ανησυχία στους εχέφρονες πολίτες τα ανεξέλεγκτα φαινόμενα βίας και ανομίας που βιώνουμε καθημερινά. Δυστυχώς τα πανεπιστήμιά μας λειτούργησαν για δεκαετίες ως επωαστήρες της κοινωνικής και πολιτικής ανοχής των φαινομένων αυτών! Οι παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας ζώσες και στο πανεπιστήμιο: δημόσιοι λειτουργοί καθηγητές να απουσιάζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα από τα καθήκοντά τους, δίχως να δίνουν λόγο σε κανέναν. Με την επίκληση της «δημοκρατικής και αυτόνομης λειτουργίας» των ΑΕΙ, κανένας δεν τολμά να τους ζητήσει τον λόγο. Μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας να συκοφαντούν συναδέλφους τους δημόσια και ανυπόστατα, επικαλούμενοι φήμες ή κουτσομπολιά: ο φθόνος και η μικροψυχία των μετρίων να εκφράζεται ελεύθερα και δημοκρατικά, δίχως συνέπειες. Βιαιοπραγίες, καταστροφές ή «κοινωνικοποίηση» (βλέπε κλοπή) δημόσιας περιούσιας, να συμβαίνουν ανώδυνα, ανερυθρίαστα. Καθηγητές που ασκούν ιδιωτικό επάγγελμα κατά παράβαση του νόμου, εν γνώσει της ακαδημαϊκής κοινότητας και των Αρχών του πανεπιστημίου: ανοίγουν τραπεζικοί λογαριασμοί και αποκαλύπτονται εκατομμύρια ευρώ από παράνομη άσκηση ιδιωτικού επαγγέλματος ή παράνομο χρηματισμό. Και λοιπόν; Οι διοικήσεις των ΑΕΙ συνήθως σφυρίζουν αδιάφορα. Ακρα του τάφου σιγή από τους «προοδευτικούς» κύκλους, μη και ταράξουν τις ισορροπίες.
Σε αντίθεση με τα πανεπιστήμια διεθνώς, στο ελληνικό πανεπιστήμιο απουσιάζουν οι ακαδημαϊκοί θεσμοί αυτοκάθαρσης: οι διοικήσεις αποφεύγουν να ασχοληθούν με τα φαινόμενα παραβίασης του νόμου ή της ακαδημαϊκής ηθικής, οι δε επιτροπές δεοντολογίας και ηθικής, όπου υπάρχουν, συνήθως υπολειτουργούν. Από την άλλη πλευρά, η αναζήτηση του δικαίου, η επίκληση του νόμου με προσφυγή στη Δικαιοσύνη είναι τόσο χρονοβόρα που στο τέλος ο παραβάτης ή ο συκοφάντης απαλλάσσεται. Οι «εραστές» αυτών των σπορ το γνωρίζουν και αποθρασύνονται. Ο νέος νόμος για τα ΑΕΙ επιχειρεί να απαντήσει σε πολλές από αυτές τις παθογένειες, μεταφέροντας σε μεγάλο βαθμό διεθνείς εμπειρίες και ακαδημαϊκές πρακτικές στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Όπως η κοινωνία, έτσι και το πανεπιστήμιο χρειάζεται πλέον κοσμογονικές μεταρρυθμίσεις. Μικροδιαχειριστικές αλλαγές δεν αρκούν: απαιτούνται θαρραλέες ρήξεις με κατεστημένα, αλλαγή στις νοοτροπίες δεκαετιών, η ανάδειξη της ατομικής ευθύνης, η απόρριψη της συγκάλυψης πίσω από απρόσωπες αποφάσεις συλλογικών οργάνων.
Έχουν υποχρέωση τα κόμματα που ψήφισαν τον νέο νόμο για τα ΑΕΙ, να υποστηρίξουν έμπρακτα και την εφαρμογή του. Δεν έχω ακούσει τον συνάδελφο πανεπιστημιακό, νέο αρχηγό του ΠΑΣΟΚ να δεσμεύεται δημόσια και με κατηγορηματικό τρόπο για την εφαρμογή της μεταρρύθμισης στα ΑΕΙ. Ούτε άκουσα την άποψή του για τη μεταρρύθμιση των ΑΕΙ, στον διάλογο που προηγήθηκε της ψήφισης του νέου νόμου. Περιμένω να ακούσω τη θέση του υπέρ της μεταρρύθμισης στα πανεπιστήμια. Οφείλει αυτήν την υπηρεσία στους πανεπιστημιακούς συναδέλφους του και στους φοιτητές του. Αλλά και ο πρόεδρος της ΝΔ παραμένει σιωπηλός και αποστασιοποιημένος. Ετσι θα «αλλάξει την Ελλάδα» ζητώντας μας την ψήφο για να δώσει – αυτοδύναμος και χωρίς εμπόδια – προτεραιότητα στην ανάπτυξη, όπως υπόσχεται; Εγκαταλείποντας το πανεπιστήμιο σε αντιμεταρρυθμιστικό λήθαργο; Η επόμενη ηγεσία του υπουργείου Παιδείας πρέπει να είναι μια θαρραλέα και υπεύθυνη πολιτική προσωπικότητα και όχι μικροδιαχειριστής των ισορροπιών του συστήματος. Οι προηγούμενες υπουργοί Παιδείας κ.κ. Γιαννάκου και Διαμαντοπούλου άφησαν παρακαταθήκη πολιτικού θάρρους και ουσιαστικής μεταρρυθμιστικής παρέμβασης.
Το πανεπιστήμιο χρειάζεται έναν δημιουργικό, αναζωογονητικό σεισμό, και τα ποιοτικά και άριστα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας στα πράγματα. Η λύση στα προβλήματα που δημιουργούν οι «δυνάμεις κατοχής» των ΑΕΙ στην ελεύθερη διεξαγωγή της εκλογής των Συμβουλίων μπορεί να είναι μία από τις παρακάτω: 1) η επιστολική ψηφοφορία (ή ψήφος διά αλληλογραφίας), η οποία εφαρμόζεται σε πάμπολλες επιστημονικές εταιρείες και συλλόγους σε όλον τον κόσμο και στη χώρα μας, 2) η διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας εκτός πανεπιστημίου (π.χ. σε ξενοδοχείο, όπως συμβαίνει σε σχεδόν όλες τις συνόδους των πρυτάνεων των πανεπιστημίων ή των προέδρων των ΤΕΙ), 3) η διεξαγωγή της διαδικασίας εκλογής στο κατά τόπους Πρωτοδικείο. Δυστυχώς, φαίνεται ότι η πλειονότητα των πρυτανικών αρχών δεν σκοπεύει να εφαρμόσει τον νόμο, συμβάλλοντας καθοριστικά στην κρίση που ταλανίζει τα πανεπιστήμια. Η Πολιτεία οφείλει να επιβάλει τον νόμο στα ΑΕΙ και να επιτηρήσει την πλήρη και αξιόπιστη εφαρμογή του. Η ανοχή της ανομίας και της κατάλυσης του κράτους δικαίου στα πανεπιστήμια μας οδηγεί σε επικίνδυνες ατραπούς: το αυγό του φιδιού επωάζεται μέσα στον κατ’ εξοχήν χώρο πνευματικής και πολιτικής αμφισβήτησής του! Η μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια θα καθορίσει εν πολλοίς και την αλλαγή στην κοινωνία και στην οικονομία. Εάν επικρατήσει η αντιμεταρρύθμιση η χώρα είναι χαμένη για δεκαετίες, η χρεοκοπία θα είναι πλήρης και διαρκής.
*Ο κ. Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.