Στην Κατερίνα Παναγοπούλου
Διαδηλώναμε για να μη χαθούν κεκτημένα, τώρα θα αντιδράσουμε για να γίνει το σωστό.
«Στην 80ή θέση της λίστας της Διεθνούς Διαφάνειας η Ελλάδα μαζί με την Κολομβία, το Μαρόκο, το Ελ Σαλβαδόρ, την Ταϊλάνδη και το Περού, ενώ όσον αφορά την Ευρώπη βρίσκεται μόλις και μετά βίας μπροστά από τις Αλβανία, Βουλγαρία και Κόσοβο. Τα τελευταία 10 χρόνια η διαφθορά στην Ελλάδα έχει κοστίσει 120 δισ. ευρώ». Όλοι μαζί τα φάγαμε; Ίσως όχι όλοι. Σίγουρα όμως όχι μόνο οι 300 της Βουλής.Αν ενωθούμε όλοι και παλέψουμε οργανωμένα το πρόβλημα, μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα.
Μόλις 20 μέρες έχουν περάσει από τις 25 Σεπτεμβρίου, όταν στα πλαίσια του TEDx Academy ο πρώην γενικός γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων κ. Διομήδης Σπινέλλης ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου «κινήματος πολιτών ενάντια στη διαφθορά». Στην ιστοσελίδα αναφέρουν: «Είμαστε απλοί πολίτες που αποφάσισαν να πουν δυνατά αυτό που αισθάνονται, να κάνουν δράση την αντίδραση σε μια κατεστημένη συμπεριφορά: τέλος στη διαφθορά, ΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΥΛΑ!». Στόχος της δράσης «Τελεία και παύλα» είναι να καταγράψει πραγματικά περιστατικά διαφθοράς, όπως τα βιώνουν οι πολίτες, δημιουργώντας μια μεγάλη βάση δεδομένων με καταγγελίες, ταξινομημένες ανά περιοχή, κλάδο και συγκεκριμένη υπηρεσία ή οργανισμό. Σε μια χώρα μάλιστα που έχει εμπεδωθεί η αντίληψη ότι ο νόμος ισχύει για όποιον δεν μπορεί να τον αποφύγει κι ότι η διαφθορά είναι αναπόσπαστο συστατικό της δημόσιας καθημερινότητάς μας, τέτοιες δράσεις δίνουν ελπίδα ότι κάτι κάποτε μπορεί να αλλάξει. Άλλωστε, όπως λέει ο Δ. Σπινέλλης «Στα δυο χρόνια που ήμουν στη ΓΓΠΣ είδαν πολλά τα μάτια μου». Επιχειρήσαμε να μάθουμε τι ακριβώς…
«Η σκέψη ήταν απλή. Αν ενωθούμε όλοι και παλέψουμε οργανωμένα το πρόβλημα, μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα. Αλλιώς, ο καθένας είναι αντιμέτωπος με την περίπτωση που θα του τύχει είτε σε ένα δημόσιο νοσοκομείο, είτε στην εφορία, είτε στην πολεοδομία, είτε όταν πάει να πάρει την άδεια οδήγησης. Αν όμως όλοι μαζί φέρουμε αυτούς τους φορείς προ των ευθυνών τους, τους προϊστάμενούς τους, τις διοικήσεις τους και την πολιτική ηγεσία, τότε μπορούμε να κερδίσουμε. Η ιδέα προέκυψε πριν πολλά χρόνια και δημιουργήθηκε από μία αντίστοιχη προσπάθεια που γίνεται στην Ινδία. Δεν χρηματοδοτούμαστε από κάπου. Έχουμε μαζευτεί πάνω από 20 άνθρωποι από διάφορους τομείς και δουλεύουμε εθελοντικά».
Μπορεί να υπάρχει πολιτική βούληση για την καταπολέμηση της διαφθοράς, αλλά…
«Πολλά είναι αυτά τα οποία οφείλαμε να εφαρμόσουμε και δεν το κάναμε ως Μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η χώρα μας θα έπρεπε να έχει ήδη επιφέρει νομοθετικές αλλαγές αναφορικά με τα αδικήματα της ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας, έτσι ώστε να διευρυνθεί η υπόσταση των αδικημάτων και να συμπεριληφθούν πράξεις ή παραλείψεις υπαλλήλων, λειτουργών και δικαστών, που τελούνται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, αλλά και να αξιολογείται η αποτελεσματικότητα των διατάξεων για την ενεργητική και παθητική δωροδοκία». Ο κ. Σπινέλλης συμφωνεί: «Υπάρχει αναποτελεσματικότητα στις ενέργειες τις οποίες όφειλε να κάνει η ελληνική κυβέρνηση βάση του ευρωπαϊκού οργανισμού. Αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπάρχει πολιτική βούληση. Να σας πω, για παράδειγμα, ότι ψηφίστηκε νόμος το 2010 ο οποίος προβλέπει ακόμα και αμοιβή για τους πολίτες που αναφέρουν κρούσματα, ούτως ώστε να βρεθούν και να τιμωρηθούν οι επίορκοι υπάλληλοι στο Υπουργείο Οικονομικών. Όμως, ποτέ δεν βγήκαν οι αντίστοιχες υπουργικές αποφάσεις για να εφαρμοστεί. Επομένως, βλέπουμε μία αδυναμία της υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομικών και μία δυσκολία στο πολιτικό κομμάτι – εφόσον ψηφίστηκε ο νόμος να εφαρμοστεί».
Συνδικαλιστές που κουκουλώνουν το πρόβλημα.
Στο teleiakaipavla.gr βλέπουμε ένα άτυπο top 10 διαφθοράς το οποίο διαμορφώνεται από τις αναφορές των πολιτών. «Είναι νωρίς για στατιστικά συμπεράσματα, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι στην κορυφή βρίσκονται τα δημόσια νοσοκομεία και ακολουθούν οι εφορίες και οι πολεοδομίες». Ο Διομήδης Σπινέλλης έχει παρελθόν στη σχέση του με τους εφοριακούς. Όταν ως ΓΓ Πληροφοριακών Συστημάτων είχε κάνει λόγο για το περίφημο «40-40-20», σύμφωνα με το οποίο από κάθε φορολογικό έλεγχο, το 40% του προστίμου πηγαίνει στον εφοριακό, το 40% μένει στον επιχειρηματία και μόνο το 20% πηγαίνει στο ταμείο της εφορίας. Και μπορεί το φαινόμενο να είναι παγκοίνως γνωστό, αλλά η εν λόγω αναφορά προκάλεσε μήνυση εναντίον του από την Ομοσπονδία Εφοριακών! «Αυτό που πρέπει να δούμε είναι γιατί ένας συνδικαλιστικός φορέας αντί να προσπαθήσει να λύσει ένα πρόβλημα το οποίο είναι τεκμηριωμένο, πιστεύει ότι είναι καλύτερα να το κουκουλώσουμε και να μη μιλάμε γι’ αυτό. Φανταστείτε αν, αντί να μου είχαν κάνει αγωγή, έβγαζαν έναν κώδικα συμπεριφοράς και έδιωχναν τα μέλη τα οποία έχουν καταδικαστεί για τέτοιες περιπτώσεις ή έφτιαχναν πρόγραμμα εκπαίδευσης για το πώς αποτρέπονται τέτοια φαινόμενα».
Καταδικαστικές αποφάσεις που χρονίζουν και η υπεράσπιση από συναδέλφους.
Ο γενικός επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης έχει κάνει συγκεκριμένες παρατηρήσεις για αδυναμίες που υπάρχουν στην εξίσωση: καταγγελία διαφθοράς – δικαστήριο – απόφαση. «Πολλές φορές», εξηγεί ο κ. Σπινέλλης, «στις δίκες προσέρχονται συνάδελφοι που υπερασπίζονται αυτούς που έχουν αναφερθεί για τέτοιου είδους κρούσματα. Βέβαια, μεγάλο πρόβλημα αποτελεί και το γεγονός ότι τέτοιες υποθέσεις αργούν να τελεσιδικήσουν, ενώ πολλές φορές οι ποινές είναι χαμηλές».
Πιο πολλοί οι διευθυντές από τους υπαλλήλους!
Αυτό που στη χώρα μας μοιάζει mission impossible: η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας που γεννά διαφθορά σχετίζεται με τον τεράστιο αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων; «Υπάρχει η άποψη ότι κάθε εργαζόμενος δημιουργεί δουλειά για να δικαιολογήσει τη θέση του. Επομένως, αν διατηρούμε κάποιους φορείς, θα δημιουργούν διαρκώς καταστάσεις και δουλειές για να δικαιολογούν την ύπαρξή τους. Σίγουρα όμως αυτό το οποίο δεν δικαιολογείται είναι ο αριθμός των προϊσταμένων. Έχουμε μία δημόσια διοίκηση που έχει δυσανάλογα πολλούς γενικούς διευθυντές και ως προς τον αριθμό των υπαλλήλων και σε σχέση με άλλες παρόμοιες χώρες. Κάποιοι βολεύονται με αυτό τον τρόπο μισθολογικά και συνταξιοδοτικά, αλλά αυτό πάει πίσω την αποτελεσματικότητα. Όσο πιο πολλοί έχουν μία διευθυντική θέση τόσο περισσότερο συγκρούονται μεταξύ τους, τη στιγμή που θα έπρεπε να είναι λίγοι, να έχουν πραγματικές αρμοδιότητες και να μπορούν λύνουν τα προβλήματα».
Top 10 διαφθοράς στο «Τελεία και Παύλα».
«Σκοπεύουμε, όσο αυξάνονται τα περιστατικά, να κάνουμε δράσεις. Φανταστείτε, εάν βρεθεί ότι κάπου τα φαινόμενα διαφθοράς είναι πολύ συχνά, να μαζευτούμε ενεργοί πολίτες και να μοιράσουμε φυλλάδια έξω από αυτό το νοσοκομείο – εφορία – πολεοδομία σε όσους προσέρχονται. Ή να κάνουμε μια διαμαρτυρία. Ακούμε διαρκώς ότι γίνονται διαμαρτυρίες για να μη χαθούν κεκτημένα δικαιώματα. Είναι καιρός να διαμαρτυρηθούμε για να γίνεται το σωστό. Μέχρι αυτή τη στιγμή έχουμε πάνω από 60.000 μοναδικούς επισκέπτες με δεκάδες περιστατικά σε περισσότερους από 30 οργανισμούς, τα οποία αθροίζουν ποσό 130.000 ευρώ που έχουν δοθεί κάτω από το τραπέζι». Οι αριθμοί αυξάνονται καθημερινά, ενώ τα παραδείγματα είναι πολλά: Εάν μία γυναίκα θέλει να γεννήσει σε δημόσιο μαιευτήριο συχνά της ζητείται να δώσει περίπου 1.400 ευρώ στο μαιευτήρα και λίγο λιγότερα στον αναισθησιολόγο, κάτι που θα έπρεπε να είναι δωρεάν. Γιατρός στο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης ζητούσε ανά πενθήμερο 500 ευρώ προκειμένου να έχει υπό την προστασία του ασθενή, φτάνοντας τελικά τις 9.000 ευρώ. 5.000 ευρώ ζήτησε εφοριακός στη Θεσσαλονίκη για να μειώσει το ποσό της περαίωσης, ενώ 3.000 ευρώ ζητήθηκαν από γιατρό του Ευαγγελισμού για εγχείριση καρδιάς. «Άλλο το οποίο παρατηρούμε είναι η τάση να παρουσιάζεται μία κατάσταση ως πιο κρίσιμη απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μας αναφέρουν ότι πηγαίνουν να ανανεώσουν την άδεια οδήγησης και τους ζητούν χρήματα για να την πάρουν, διαφορετικά “η διαδικασία θα διαρκέσει μήνες”. Δεν το έκαναν, όμως, και παρόλα αυτά μέσα σε 2 εβδομάδες η άδεια εκδόθηκε! Δημόσιοι λειτουργοί, δηλαδή, που χρησιμοποιούν τακτική “βροχοποιού”. Ζητούν χρήματα για να προκαλέσουν τη βροχή και όταν βρέξει λένε ότι αυτοί την προκάλεσαν. Το ζητούμενο είναι να κλείνει σωστά ο κύκλος καταγγελία, εξέταση και κυρώσεις που πρέπει να επιβληθούν».
Τσουβάλιασμα όλων των υποθέσεων φοροδιαφυγής.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών το συνολικό ποσό που έχει επιδικαστεί για υποθέσεις φοροδιαφυγής ανέρχεται σε 13,2 δις και το ποσό που έχει εισπραχθεί μέχρι τώρα είναι περίπου 630 εκ. ευρώ. Σύμφωνα με τον κ. Σπινέλλη, το πρόβλημα έχει δύο παραμέτρους. «Η πρώτη έχει να κάνει με το ότι είναι ανορθολογικά τα πρόστιμα και ανορθολογικός ο τρόπος που μπαίνουν οι προσαυξήσεις. Συχνά μπαίνουν σε εταιρείες φαντάσματα. Ανοίγουν, εκδίδουν εικονικά τιμολόγια και μετά εξαφανίζονται. Τους επιβάλλονται πρόστιμα και μετά συνεχίζονται ένα σωρό διαδικασίες για να εισπραχθούν από μία εταιρεία φάντασμα. Αυτή η διαδικασία απασχολεί πολλές υπηρεσίες χωρίς να έχει τελικά κανένα αποτέλεσμα. Η άλλη παράμετρος έχει να κάνει με το ότι δεν έχουμε οργανωμένο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι ληξιπρόθεσμες οφειλές. Δηλαδή, θα έπρεπε να κατηγοριοποιούνται σε αυτές που μπορούν να εισπραχθούν, σε αυτές που δεν μπορούν, σε αυτές που θέλουν ισχυρή πίεση, σε αυτές που θα λύνονταν με ένα τηλεφώνημα. Όλες αυτές όμως μπαίνουν μαζί σε ένα τσουβάλι. Αντίστοιχα, θα έπρεπε να κρίνονται και οι υπηρεσίες και οι υπάλληλοι για την αποτελεσματικότητά τους στο πώς κλείνουν υποθέσεις».
Γιατί δεν μπορούν να γίνουν αποτελεσματικοί έλεγχοι στη φοροδιαφυγή.
«Καταρχάς πρέπει να αλλάξει το πλαίσιο, ώστε οι πολιτικοί προϊστάμενοι να μπορούν να ορίζουν άξιους ανθρώπους για να στελεχώνουν τις υπηρεσίες. Να εφαρμόσουμε λύσεις ανταρτοπόλεμου. Πώς; Διαλέγοντας άξιους αντί για κολλητούς. Αυτή τη στιγμή στο Υπουργείο Οικονομικών υπάρχουν άνθρωποι με λίγα προσόντα οι οποίοι προΐστανται άλλων που είναι μικρότεροι σε ηλικία, έχουν δυνατές σπουδές, γνώση, ικανότητα και εξειδίκευση, και δεν εκμεταλλεύεται κανείς τα προσόντα τους. Βασικό πρόβλημα στους ελέγχους είναι και το ότι κοιτάζουμε τον τύπο και όχι την ουσία. Πάνε να πιάσουν τον απρόσεκτο λογιστή και όχι την εταιρεία η οποία με σύνθετους τρόπους φοροδιαφεύγει».
Ως γραμματέας πληροφοριακών Συστημάτων…
Οι δηλώσεις του κ. Σπινέλλη περί διαφθοράς, είχαν προκαλέσει την εισαγγελική παρέμβαση του οικονομικού εισαγγελέα Γ. Πεπόνη, ενώ όταν παραιτήθηκε από τη Γ.Γ. Πληροφοριακών Συστημάτων επικαλέστηκε προσωπικούς λόγους. «Σίγουρα δεν το έχω μετανιώσει. Ήταν μία πρόκληση η οποία όσο περνούσε ο καιρός αυξανόταν. Σαφέστατα υπήρχαν δυσκολίες, αλλά κάναμε πολλές αλλαγές. Όταν δεν έχεις δικαίωμα να διορίσεις τους προϊσταμένους, δεν μπορείς να ανταμείψεις τους υπαλλήλους που κάνουν καλή δουλειά ή δεν μπορείς να βάλεις κυρώσεις σε όσους δεν δουλεύουν, είναι δύσκολο. Για να καταλάβετε, η αγορά και μόνο ενός υπολογιστή ή ενός προγράμματος μπορεί να πάρει χρόνια».
Να σημειωθεί ότι πρόσφατα έφτασε λίστα από τις αμερικανικές δικαστικές αρχές στην οποία περιγράφονται κρούσματα διαφθοράς που αφορούν και τη χώρα μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, σε πολυεθνική εταιρεία επιβλήθηκε πρόστιμο 70.000 δολ. για δωροδοκία γιατρών του δημοσίου προκειμένου να προωθούν ιατρικό εξοπλισμό συμφερόντων της, ενώ 22 εκ. δολάρια κλήθηκε να πληρώσει εταιρεία νοσοκομειακών υλικών για τον ίδιο λόγο, καθώς χρησιμοποιούσε τη συγκεκριμένη πρακτική για 10 χρόνια. Πράγματι, δεν «τα φάγαμε όλοι μαζί». Κάποιων συμπολιτών μας η μερίδα ήταν διπλάσια από των πολιτικών.
*Ο Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και διευθυντής του εργαστηρίου Πληροφοριακών Τεχνολογιών και Συστημάτων Διοίκησης (ISTLab) και της ομάδας Τεχνολογίας Λογισμικού και Ασφάλειας (SENSE).