Του Ορέστη Καλογήρου*
Ένα από τα ισχυρά στοιχεία συνοχής μιας κοινότητας είναι η προσφορά συλλογικής εργασίας για το κοινό συμφέρον. Στη χώρα μας αλλά και στις υπόλοιπες δυτικές κοινωνίες το στοιχείο αυτό, άλλοτε κραταιό ιδιαίτερα στις αγροτικές κοινωνίες, έχει ατροφήσει με την πάροδο του χρόνου.
Οι τεκτονικές κοινωνικές αλλαγές που προκάλεσε η μετάβαση από τις αγροτικές στις βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές κοινωνίες είναι προφανώς η κύρια αιτία. Παρ’ όλα αυτά ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες επιβίωσαν ισχυρά στοιχεία της λεγόμενης κοινωνικής εργασίας, ίσως όχι τόσο ως μορφή συλλογικής εργασίας, όσο ως συνειδητή υποχρέωση του κάθε πολίτη να συμβάλει στο κοινό συμφέρον. Απλές υποχρεώσεις, που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και το συλλογικό αίσθημα της κοινότητας, όπως το φτυάρισμα του χιονιού στο πεζοδρόμιο μπροστά από κάθε σπίτι από τον ένοικό του, μοιάζουν εξωπραγματικές στη χώρα μας, όχι μόνον επειδή στις πόλεις μας δεν χιονίζει συχνά, αλλά κυρίως γιατί λείπει η ανάλογη συνείδηση.η υπεράσπιση του δημόσιου αγαθού και η ενεργή αντίδραση στη συνεχή υποβάθμισή του είναι υποχρέωση όλων μας
Στη χώρα μας ο δημόσιος χώρος υποβαθμίζεται διαρκώς είτε διά της καταπάτησής του (τραπεζάκια, διαφημίσεις, παράνομη στάθμευση, επέκταση περιπτέρων και καταστημάτων) είτε διά της αδιαφορίας, π.χ. στη συσσώρευση σκουπιδιών. Η συζήτηση για το αν ευθύνονται οι δημόσιες υπηρεσίες ή οι πολίτες δεν έχει νόημα, η ευθύνη μοιράζεται εξίσου.
Πολλές φορές η συζήτηση διολισθαίνει στην ηθικολογία. Όμως ιδιαίτερα στην εποχή της μεγάλης κρίσης που διανύουμε η αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο για την ανάπτυξη συνείδησης σχετικά με την προστασία του δημόσιου χώρου. Απλές καθημερινές πράξεις, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν μας περνούσαν καν από τη σκέψη, μπορούν να βελτιώσουν θεαματικά την ποιότητα της καθημερινής μας ζωής. Όμως οι ιδεοληψίες που έχουν ενσκήψει ιδίως τα τελευταία χρόνια δυσκολεύουν μία τέτοια προσπάθεια. Είναι βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση ότι η προσφορά κοινωνικής εργασίας ατομικά ή συλλογικά είναι καταδικαστέα, επειδή δήθεν απαλλάσσει το «κράτος» από τις υποχρεώσεις του υποκαθιστώντας το.
Άλλες φορές πάλι θεωρείται ότι η προσφορά κοινωνικής εργασίας δήθεν στρέφεται εναντίον εργαζομένων που για κάποιον λόγο απεργούν. Έτσι, αν και δεν θεωρείται «απεργοσπαστικό» να ανάβουμε κεριά σε μία διακοπή ρεύματος που οφείλεται σε απεργία, αίφνης η προσπάθεια να καθαριστεί ένας δημόσιος χώρος που τον πνίγουν τα σκουπίδια, όσο διαρκεί μία απεργία των υπαλλήλων καθαριότητας, προκαλεί σπασμωδικές και αμήχανες αντιδράσεις. Όχι από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους αλλά από αυτόκλητους προστάτες τους.
Κι όμως μία απλή πράξη, που ως μόνο σκοπό έχει την ανακούφιση της υποβαθμισμένης καθημερινότητάς μας, μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά και ευεργετικά για το κοινό συμφέρον. Η υπεράσπιση του δημόσιου αγαθού και η ενεργή αντίδραση στη συνεχή υποβάθμισή του είναι υποχρέωση όλων μας. Πάνω από όλα όμως είναι το κοινό μας συμφέρον.
*Ο Ορέστης Καλογήρου είναι καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης