Του Ηλία Μόσιαλου
Το σύγχρονο κόμμα της Κεντροαριστεράς συντάσσεται με τη δημιουργική Ελλάδα, ευνοεί την αξιοκρατία, τη διαφάνεια, τον υγιή ανταγωνισμό. Δεν επιδιώκει την εξίσωση προς τα κάτω, γιατί αυτό είναι μια βαθύτατα αντιδραστική προοπτική.
Το πολιτικό μας λεξιλόγιο πάσχει από λέξεις που ερμηνεύονται λανθασμένα. Για παράδειγμα, η αγορά είναι συνώνυμο του νεοφιλελευθερισμού και το κράτος αντανακλά πάντα τα κεκτημένα των πολιτών. Αυτές οι παρεξηγημένες έννοιες μας εμποδίζουν να δούμε καθαρά τον πραγματικό ρόλο των αγορών και του κράτους όπως τον αντιλαμβάνεται η σύγχρονη Κεντροαριστερά. Και όμως αυτό σήμερα είναι απόλυτα αναγκαίο, καθώς η κρίση μας επιβάλλει να επαναδιατυπώσουμε τις βασικές αξίες της πολιτικής μας.Η σύγχρονη κεντροαριστερή πρόταση δεν μπορεί να προκύψει με παλιά εργαλεία και μέσα.
Η Κεντροαριστερά είναι μια πολιτική ένωση που στοχεύει στην ενίσχυση εκείνων των θεσμών οι οποίοι συμβάλλουν στην πραγματική εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος, μέσα όμως από τον σεβασμό των δημοκρατικών διαδικασιών και των κανόνων της ελεγχόμενης αγοράς. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία υποστηρίζει την ελεύθερη αλλά όχι την ασύδοτη αγορά. Σε αυτό το πλαίσιο στηρίζει κάθε υγιή και ελπιδοφόρα ιδιωτική πρωτοβουλία και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
Αυτή όμως η αποδοχή της ελεύθερης αγοράς ως πυλώνα των δημοκρατικών και φιλελεύθερων κοινωνιών δεν έχει τίποτα το κοινό με τον νεοφιλελευθερισμό. Η σοσιαλδημοκρατία επιδιώκει την εξομάλυνση των ανισοτήτων που δημιουργεί η ελεύθερη αγορά μέσω του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους και του κράτους πρόνοιας. Η κρατική παρέμβαση και ο έλεγχος δεν πρέπει να συγχέονται με τον κρατισμό.
Μπορεί ο κρατισμός και ο νεοφιλελευθερισμός να φαντάζουν ως τα δύο άκρα αντίθετα, στην ουσία όμως εκφράζουν τις πλευρές του ίδιου νομίσματος. Παράγουν και οι δύο ανισότητες, με διαφορετικό είναι αλήθεια τρόπο, αλλά στην ίδια ένταση. Ο νεοφιλελευθερισμός παραγνωρίζει το γεγονός ότι η λεγόμενη ελεύθερη αγορά δημιουργεί τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες και ανισότητες ευκαιριών. Ο ελληνικός κρατισμός, με τη σειρά του, παρήγαγε ανισότητες στο επίπεδο της κοινωνίας μεταξύ όσων είχαν σίγουρη και ασφαλή εργασία και όσων εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα σε συνθήκες ανασφάλειας και, πολλές φορές, σε ανεξέλεγκτες συνθήκες εργασίας και σε κακοπληρωμένες εργασίες. Παράλληλα οικοδόμησε μια εσωστρεφή ιδιωτική οικονομία στηριγμένη εν πολλοίς σε άκριτες επιδοτήσεις και αδιαφανείς συμβάσεις με το Δημόσιο. Ο ελληνικός κρατισμός όμως είχε και τις εσωτερικές του αντιθέσεις, αφού στον δημόσιο τομέα υπήρχαν θέσεις καθόλου προνομιούχες, χωρίς δυνατότητες ανέλιξης και κακοπληρωμένες, και θέσεις εργασίας, κυρίως στις ΔΕΚΟ, σχετικά ασφαλείς και με ιδιαίτερα υψηλές αμοιβές.
Θα μπορούσα να μετριάσω την κριτική μου στον κρατισμό, αν αυτός προσέφερε πραγματικά ποιοτικές υπηρεσίες στους πολίτες. Και εδώ όμως τα πράγματα δεν είναι καλά, αφού όλοι γνωρίζουν ότι οι πολίτες αναγκάζονται να προσφεύγουν στον ιδιωτικό τομέα για υπηρεσίες που υποτίθεται παρέχει ο δημόσιος τομέας. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία δεν είναι υπέρ του κρατισμού, ωστόσο παρεμβαίνει στήνοντας κοινωνικούς θεσμούς ώστε να μειώνει τις ανισότητες σε όλα τα επίπεδα. Θα έλεγα μάλιστα πως για αυτήν – επειδή ακριβώς η φτώχεια συνδέεται περισσότερο με τη στέρηση δυνατοτήτων των πολιτών να επιτύχουν τους σκοπούς τους και λιγότερο με την αδυναμία ικανοποίησης βασικών αναγκών – προέχει η δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου στο οποίο θα μπορούν οι πολίτες να αναπτύσσουν όλες τους τις δημιουργικές ικανότητες.
Σήμερα οι σχετικά σταθερές κοινωνικές σχέσεις απειλούνται από αλλαγές στον χαρακτήρα και στο είδος της προσφερόμενης εργασίας, από τη ρευστοποίηση των παλαιών σταθερών οικογενειακών σχέσεων και των δικτύων αλληλεγγύης, από την αναποτελεσματικότητα των παρεχόμενων από το κράτος πρόνοιας υπηρεσιών, ακόμη και από τις αλλαγές που επιφέρουν στα παραγωγικά μοντέλα οι κλιματικές αλλαγές. Η σοσιαλδημοκρατία οφείλει να ενεργήσει με τέτοιο τρόπο ώστε στους κινδύνους της κοινωνίας του ρίσκου να απαντήσει με την κοινωνικοποίηση αυτού του ρίσκου. Αυτό σημαίνει κοινωνίες ανοικτές στην επιχειρηματικότητα και στην καινοτομία, αλλά και ένα κράτος πρόνοιας (παιδεία, υγεία, υπηρεσίες πρόνοιας) που θα εξυπηρετεί τους πολίτες και όχι κυρίως τους εργαζόμενους σε αυτό. Αποτελεσματικό κράτος πρόνοιας είναι αυτό που πρωτίστως δίνει ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες στους πολίτες που εργάζονται και με τον πλούτο που δημιουργείται ευνοούνται και τα άτομα μεγάλης ηλικίας καθώς και οι συνταξιούχοι.
Η σύγχρονη κεντροαριστερή πρόταση δεν μπορεί να προκύψει με παλιά εργαλεία και μέσα. Το μοντέλο του κόμματος του δημόσιου τομέα και του κόμματος-μηχανισμού βασιζόταν στην αντίληψη ότι η άρση ανισοτήτων γίνεται μόνο μέσα από τη μεγέθυνση του κράτους και του κρατισμού. Αυτό είναι το μοντέλο που εφαρμόσαμε στη χώρα και απέτυχε παταγωδώς. Το πολύ μεγάλο κράτος είναι γραφειοκρατικό, δυσκίνητο και αντιπαραγωγικό. Εξυπηρετεί κυρίως συγκεκριμένα οργανωμένα συμφέροντα και όχι την κοινωνία και τους πολίτες. Στερεί επίσης πόρους από την πραγματική οικονομία. Μόνο το επικεντρωμένο σε σωστές δραστηριότητες κράτος έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στη μείωση των ανισοτήτων και στην οικονομική πρόοδο.
Το σύγχρονο κόμμα της Κεντροαριστεράς συντάσσεται με τη δημιουργική Ελλάδα, ευνοεί την αξιοκρατία, τη διαφάνεια, τον υγιή ανταγωνισμό. Δεν επιδιώκει την εξίσωση προς τα κάτω, γιατί αυτό είναι μια βαθύτατα αντιδραστική προοπτική. Αντίθετα, προωθεί πολιτικές επιβράβευσης αυτών που προσπαθούν και εργάζονται σκληρά και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα, οι οποίοι έχουν φιλοδοξίες να πετύχουν, καινοτομούν και παράγουν ευημερία. Παράλληλα, ευνοεί πολιτικές που ενισχύουν όσους προέρχονται από χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα για να εκπληρώσουν τις προσδοκίες τους.
Αυτά μπορεί να τα εφαρμόσει μια σύγχρονη Κεντροαριστερά και ένα κόμμα ανοικτό στην κοινωνία των πολιτών και στη δημιουργική Ελλάδα. Είναι ζητήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει μια ευρωπαϊκά προσανατολισμένη και όχι μια Κεντροαριστερά εσωστρεφούς κοπής. Οι ριζικές αλλαγές σε οργανωτικές δομές, πρόσωπα και πολιτική στρατηγική στη χώρα μας δεν θα προκύψουν ούτε με αναπαλαίωση ούτε με ανακύκλωση σκουριασμένων υλικών.