Παράθεση σημερινής κατάστασης
* Tι συνιστά την επιχειρηματικότητα σήμερα στην Ελλάδα; Υπάρχει μικρή και μεγάλη επιχειρηματικότητα. Στην Ελλάδα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και ιδιοκτήτες σημείων λιανικής πώλησης. Υπολογίζονται σε 600.000 οι φορείς τέτοιας μικρής κλίμακας επιχειρηματικότητας. Μόνο 100.000 περίπου είναι οι οργανωμένες επιχειρήσεις κάποιας κλίμακας που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μίας «εταιρείας». Ακολουθώντας το πρόσφατο οικονομικό μοντέλο, η επιχειρηματικότητα επικεντρώθηκε στα τελευταία 30 χρόνια στην οικοδομή, τις κατασκευές γενικά, και στην κατανάλωση, ενώ συνεχώς και σταδιακά περιορίστηκε τόσο ο πρωτογενής τομέας (γεωργία) όσο και ο δευτερογενής (βιομηχανία). Ολόκληροι βιομηχανικοί κλάδοι εξαφανίστηκαν.
* Σήμερα υπάρχουν στην χώρα 95.000 επιχειρήσεις σε μορφή ΑΕ και ΕΠΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία, 74.000 δημοσίευσαν στοιχεία για το 2011, ενώ ταυτόχρονα 26% αυτών έχουν αφερέγγυα συμπεριφορά.Σε πρόβλεψη για το 2012-2013 αναμένεται ένταση της πιστωτικής ασφυξίας, της πτώσης του τζίρου και των χρεωκοπιών. Μπορούμε να πούμε ότι μόνο 50.000 θα είναι ακόμα ζωντανές στο τέλος του 2013. Το συμπέρασμα είναι ότι η επιχειρηματικότητα, αδυνατίζει όλο και περισσότερο στην χώρα μας, ενώ η ανεργία σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ θα φθάσει στο 27% του εργατικού δυναμικού. Και αυτά πριν συμπεριληφθούν στους ανέργους και οι πολλές χιλιάδες απολυμένοι των τραπεζών και του Δημοσίου που, μοιραία, θα πάρουν σύντομα και αυτοί τον πικρό δρόμο της εξόδου από την παλιά προστατευτική αγκαλιά.
* Η επιχειρηματική τάξη και η κουλτούρα της παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες στην Ελλάδα. Καθώς τα τελευταία τριάντα χρόνια το πολιτικό σύστημα δημιούργησε εξαιρετικά κίνητρα για εργασία στο δημόσιο, ενώ ταυτόχρονα πολέμησε με χιλιάδες τρόπους την ιδιωτική επιχείρηση, προέκυψαν και πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά στην επιχειρηματική κοινότητα. Υπάρχει χαμηλό επίπεδο γνώσης, οικογενειακή δομή, μεγάλο ποσοστό κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, προσανατολισμός στο πρόσκαιρο υψηλό κέρδος (που είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας μακροχρόνιων σχεδιασμών), χαμηλή προτεραιότητα στο κτίσιμο «ονόματος» (brand), κακή συναλλακτική συμπεριφορά.Ταυτόχρονα οι ελληνικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν κατά μέσο όρο χαμηλή κεφαλαιοποίηση, η οποία είναι και αποτέλεσμα της υπερφορόγησης τους, διαχρονικά. Το μικρό μέγεθος ενθαρύνθηκε με όλους τους τρόπους στην οργάνωση των επιχειρήσεων, ενώ ταυτόχρονα βρήκε έδαφος και στην ψυχοσύνθεση των Ελλήνων. Οι μέγαλες επιχειρήσεις είναι διαχρονικός στόχος καχυποψίας και εχθρότητας. Σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών κεφαλαίων οι επιχειρήσεις έχουν υψηλή ανάγκη δανεισμού, είτε τραπεζικού δανεισμού είτε Δι-εταιρικής πίστωσης. Οι μεταχρονολογημένες επιταγές, είναι βασικά ελληνική εφεύρεση. Τέλος η οικονομική κρίση έκανε την ασφάλεια πιστώσεων πρακτικώς ανύπαρκτη.
* Το πρόβλημα της ρευστότητας είναι σήμερα κορυφαίο εμπόδιο στην επιχειρηματικότητα. Σαν αποτέλεσμα της καταστροφής που υπέστησαν κυρίως από την χρεωκοπία του Ελληνικού κράτους, έχοντας επενδύσει μεγάλο μέρος των κεφαλαίων τους στα ομόλογα του δημοσίου, οι τράπεζες σήμερα είναι «στεγνές». Το δημόσιο εξακολουθεί να στραγγίζει κάθε διαθέσιμη ρευστότητα για να καλύψει τα συνεχιζόμενα ελλείματα του. Παράλληλα τα επιτόκια χορηγήσεων έχουν «εκραγεί» σε επίπεδα πολλές φορές πάνω από 10%. Καμμία επιχείρηση δεν μπορεί να παραμείνει ανταγωνιστική στο διεθνές περιβάλλον με επιτόκια διπλάσια από τον μέσο όρο των ισχυόντων στην Ε.Ε., αν το χρηματοοικονομικό κόστος κρατηθεί στα σημερινά επίπεδα.
Η χρεωκοπία της χώρας και η ανεργία απαιτούν νέο παραγωγικό μοντέλο
Αυτή είναι σήμερα η κατάσταση. Οι κίνδυνοι είναι προφανείς. Είναι αδύνατον να περιμένουμε άπραγοι και κυρίως είναι αδύνατον να περιμένουν 1.500.000, η αύριο 2.000.000 άνεργοι. Πάρα πολλοί, ιδίως οι νέοι, θα φύγουν. Η Ελλάδα θα χάσει εκείνους ακριβώς στους οποίους βασίζει το μέλλον της. Αν η χωρα αδειάσει, δεν θα μειωθεί μόνο το μελλοντικό της Εθνικό Προϊόν, θα γίνει παράλληλα αδύνατον να υποστηριχθεί το συνταξιοδοτικό σύστημα, το οποίο καλείται σήμερα να ζήσει 3.000.000 συμπατριώτες μας. Τα νιάτα θα φύγουν και τα γηρατειά θα εξαθλιωθούν. Το μέλλον της χώρας θα υποθηκευτεί.
* Η μόνη δυνατότητα που έχει η Ελλάδα για να αντιδράσει, περνάει μέσα από την ιδιωτική οικονομία και την ανάσταση της επιχειρηματικότητας. Άλλη διέξοδος δεν υπάρχει πια. Η κρατική μόχλευση είναι πρακτικά αδύνατη.
* Είναι φανερό ότι νέες επιχειρήσεις πρέπει να γίνουν σε νέους δυναμικούς τομείς, σε αντιδιαστολή με το παλιό μοντέλο της κατανάλωσης. Η παραγωγή εμπορεύσιμων ειδών και υπηρεσιών για τις αγορές του εξωτερικού είναι ο νέος εθνικός στόχος. Η διόρθωση του εμπορικού ελλείματος έχει την ίδια επείγουσα προτεραιότητα με την εξαφάνιση του δημοσιονομικού μας ελλείματος. Η εξωστρέφεια και η καινοτομία είναι οι νέες σταθερές της επιχειρηματικότητας του μέλλοντος. Χρειαζόμαστε λοιπόν νέες επενδύσεις. Σε ένα περιβάλλον πιστωτικής ασφυξίας χρειαζόμαστε να προσελκύσουμε επενδυτικά κεφάλαια. Για να έχουμε αίσθηση των αριθμών, για να ενεργοποιηθεί ανάπτυξη 4%/+ ετησίως 2014-222 που είναι ο στόχος του μνημονίου, πρέπει να προκαλέσουμε άμεσες επενδύσεις (FDI) της τάξεως των 10 δις Ευρώ ετησίως. Μόνον έτσι θα βγούμε από την μαύρη τρύπα.
Τι εμποδίζει σήμερα τις επενδύσεις, αλλά και τις υπάρχουσες επιχειρήσεις στην Ελλάδα
* Κίνδυνος χώρας, μία Ελλάδα έξω από την Ε.Ε. Αλλά και κίνδυνος συναλλαγματικός, φόβος επιστροφής σε μία διαρκώς υποτιμούμενη δραχμή. Η πρόσφατη συμφωνία στήριξης της Ελληνικής οικονομίας έχει μειώσει τους φόβους αυτούς, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν.
* Έλλειμμα εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Οι νόμοι αλλάζουν κατά το δοκούν της εκάστοτε διοίκησης, κεντρικής η περιφερειακής. Το αδειοδοτικό χάος, ένα περιβάλλον όπου διάσπαρτοι φορείς αλληλοκαλύπτονται και έχουν αρμοδιότητες ακόμη και για την πιο μικρή λεπτομέρεια μίας δραστηριότητας.
* Γραφειοκρατία αλλά και διαφθορά, το γρηγορόσημο είναι κανόνας. Πάρα πολλοί φόροι υπέρ τρίτων επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις.
* Ανεπαρκές και αδιέξοδο νομικό και δικαστικό σύστημα, με υπερβολικά μακρές και ατελέσφορες καθυστερήσεις που συνιστούν στην πράξη ένα καθεστώς αρνησιδικίας.
* Άκαμπτη αγορά εργασίας με δικαιώματα εργαζομένων που κρύβουν σοβαρές μακροπρόθεσμες επιβαρύνεις για την λειτουργία των επιχειρήσεων, ενώ και οι συνδικαλιστικές λειτουργίες στην χώρα μας εμποδίζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομική λειτουργία, είτε μεμονομένων επιχειρήσεων είτε του συνόλου της οικονομίας.
* Αδύναμο πλέον, μετά την εξάλειψη των κεφαλαίων του, αλλά και την φυγή των καταθέσεων, τραπεζικό σύστημα που ουσιαστικά είναι σε αδυναμία παροχής νέων πιστώσεων.
* Υπερβολικό φορολογικό βάρος, τόσο nominal, μέσω υψηλών συντελεστών, όσο και υποδόριο αυξανόμενο με διάφορους τρόπους (αυθαίρετοι φορολογικοί έλεγχοι, πλήθος αλληλοαναιρούμενων εγκυκλίων κλπ). Το βάρος αυτό αυξάνεται και με διάφορες άλλες διάσπαρτες υποχρεώσεις (ο ΣΕΒ έχει μετρήσει 260 τέτοιες)
* Μικρή εσωτερική αγορά που απομακρύνει την Ελλάδα από το στόχαστρο πολλών διεθνών επενδυτών.
* Και τέλος έλλειμμα ειδικευμένου προσωπικού στους τομείς τεχνολογικής αιχμής, αποτέλεσμα της υποβάθμισης των Πανεπιστημίων μας τα τελευταία χρόνια, αλλά και της «φυγής εγκεφάλων» σε άλλα πιο υποσχόμενα μέρη του κόσμου.
Οι παρεμβάσεις που επείγουν. Έχουμε πρακτικά μία κατάσταση πολεμικής καταστροφής. Είμαστε σε πόλεμο. Χρειαζόμαστε έκτακτα, εξαιρετικά και ρηξικέλευθα μέτρα.
Τι πρέπει να κάνουμε; Μπορούμε να συνεχίσουμε ατάραχοι την πορεία για τον γκρεμό; Πρέπει απλά να κάνουμε επιδιορθωτικές ενέργειες; Η, αντίθετα, πρέπει να κάνουμε αμέσως όλες εκείνες τις ενέργειες που θα αναιρέσουν τους λόγους που εμποδίζουν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και τις νέες επενδύσεις. Χρειαζόμαστε, η όχι, μία «ολική επαναφορά»; Σε πολλές περιπτώσεις ας αποφασίσουμε ότι τα μέτρα που θα πάρουμε, και που θίγουν κατεστημμένες αντιλήψεις και συμφέροντα, θα είναι έκτακτα, θα μπορούν δηλαδή να αποκατασταθούν στην προτέρα τους κατάσταση όταν η οικονομιά θα ξαναβρεί τον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης. Αλλά τώρα ας φανούμε τολμηροί. Έχοντας στο μυαλό μας τόσο τις αναγκαίες μεγάλες επενδύσεις, που έχουν μεσοπρόθεσμο ορίζοντα απόδοσης, όσο και την μικρή επιχειρηματικότητα, που πρέπει να «πάρει φωτιά» άμεσα.
Παραθέτω δέσμη προϋποθέσεων που θα μπορούσαν, όλες μαζί, η μερικές από αυτές, να δώσουν άμεση η μεσομακροπρόθεσμη προοπτική στην χώρα.
* Τα προαπαιτούμενα. Κυβερνητική σταθερότητα. Εμπέδωση της εμπιστοσύνης για παραμονή στο Ευρώ. Αλλαγή του πολιτικού συστήματος. Απελευθέρωση αγορών και επαγγελμάτων. Στην ουσία μιλάμε για την υλοποίηση του Μνημονίου που μόλις (ξανα)υπογράψαμε. Πρέπει να πάμε πέρα από αυτά. Χρειαζόμαστε περισσότερα.
* Εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης. Μιλούν πολλοί γιαυτό. Αυτό που χρειαζόμαστε είνα όχι οι γραφειοκράτες να σχεδιάσουν μοντέλα, αλλά να οργανώσουμε μία μεγάλη θεσμική ανατροπή που να αλλάξει ότι σήμερα εμποδίζει τις επενδύσεις.
* Σαρωτικές αποκρατικοποιήσεις και πώληση δημόσιας περιουσίας, καθώς αυτές θα έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα και στις επενδύσεις και στην ρευστότητα της οικονομίας και στην μείωση του δημοσίου χρέους. Σε περιπτώσεις όπου η αγορά δεν λειτουργεί και οι προσδοκώμενες προσφορές είναι ανύπαρκτες η χαμηλές, υιοθέτηση εναλλακτικών σχημάτων ισοδυνάμου αποτελέματος (π.χ. ομαδοποίηση, τιτλοποίηση και δανεισμός επ’ενεχύρω).
* Κοινοπραξίες κατασκευαστικών εταιρειών, ιδιωτών επενδυτών και άλλων αναλαμβάνουν το κόστος εκτέλεσης και τη συντήρηση σύγχρονων δικτύων αυτοκινητοδρόμων, λιμένων, αεροδρομίων με αντάλλαγμα αφορολόγητη εκμετάλλευση για 30 χρόνια. Είναι η πρόταση του νομπελίστα καθηγητή Πισσαρίδη από το 2010.
* Οι νέες επενδύσεις να προστατευθούν με νόμους που να έχουν συνταγματική προστασία (όπως ο νόμος του 1952) έτσι ώστε το πολιτικό σύστημα να μην μπορεί να ανατρέψει τους όρους των επενδύσεων.
* Για να καθυσηχάσουμε τους επενδυτικούς φόβους που προέρχονται από την αδυναμία του νομικού μας συστήματος να προσφέρουμε νομική κατοχύρωση/ασφάλεια του επενδυτή, με χρήση ξένου δικαίου, σε διεθνές δικαστήριο, έναντι κάθε πράξης της διοίκησης εναντίον του.
* Το fast track να επεκταθεί σε όλες τις επενδύσεις, ενώ η αρχή του Invest in Greece να αποκτήσει πραγματική, αυτοτελή εξουσία. Σήμερα είναι ένας ακόμα γραμματοκομιστής, σαν ένα είδος ΚΕΠ, του δημοσίου.
* Αν συμφωνούμε ότι χρειαζόμαστε τις επενδύσεις πάση θυσία, τότε θα πρέπει να προσφερθούν έκτακτα (extraordinary) κίνητρα για αυτές. Φορολογική αμνηστία δέκα ετών για τα μη διανεμόμενα κέρδη θα ήταν κάτι extraordinary. Νέος επενδυτικός νόμος με έμφαση στα φορολογικά κίνητρα και μηδενικές επιδοτήσεις. Είναι γνωστό ότι οι επιδοτήσεις αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές και φυτώριο κρατικής διαφθοράς.
* Κίνητρα για την προσέλκυση των καταθέσεων εξωτερικού. Σήμερα 100-200 δις Ευρώ Ελλήνων καταθετών λιμνάζουν στις τράπεζες του εξωτερικού. Μία πλήρης, έκτακτη, ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίου με αναστολή του «κυνηγιού μαγισσών» και των ιδεών για φορολόγηση των κινήσεων κεφαλαίου, μπορεί να τα φέρει πίσω, τουλάχιστον πολλά από αυτά. Πρέπει να γεμίσουμε τις τράπεζες για να μπορούν να χρηματοδοτήσουν την οικονομία. Με κάθε τρόπο. Η αναζήτηση φορολογικής δικαιοσύνης για το παρελθόν οφείλει να βρεί άλλους τρόπους για να συλλάβει την φοροδιαφυγή, έτσι ώστε οι παρενέργειες να μην είναι μεγαλύτερες του προσδοκωμένου ωφέλους.
* Παράλληλη χρήση όλων των μέσων που προσφέρονται από την Ε.Ε. (ΕΣΠΑ, Jeremy, ΕΤΕΠ), αλλαγή κατεύθυνσης σε μεγάλα αναπτυξιακά έργα υποδομής όπου οι πολλαπλασιαστές δραστηριότητας είναι υψηλοί, αντί του κατατεμαχισμού σε μικρά και διασπαρμένα έργα και δράσεις χαμηλής αποτελεσματικότητας. Yλοποίηση των αναγκαίων σχεδιασμών και μελετών από ιδιωτικές εταιρείες για να ξεπεράσουμε την κακή κατάσταση των υπηρεσιών του Δημοσίου.
* Ελάφρυνση της φορολογίας μη διανεμομένων κερδών όλων των επιχειρήσεων στο 15%, ώστε να βοηθηθεί η σταδιακή κεφαλαιακή τους αναδιάρθρωση, αλλά και να τονωθεί η ανάπτυξη τους. Μείωση των ασφαλιστικών εισφορών σαν κίνητρο για την απασχόληση, αλλά και την αποφυγή της «μαύρης» αδήλωτης εργασίας.
* Προσαρμογή της εργατικής νομοθεσίας, εκτάκτως, στο κατώτερο ισχύον επίπεδο προστασίας των εργαζομένων των χωρών της Ε.Ε.λαμβάνοντας υπ’όψιν όλους τους μετρήσιμους παράγοντες. Δεν μπορούμε να έχουμε την πολυτέλεια «κρυφών» επιβαρύνσεων των επιχειρήσεων 3 και 4 φορές παραπάνω από τα ισχύοντα στην «κοινωνική Ευρώπη» (π.χ. αποζημιώσεις απολύσεων). Μην ξεχνάμε ότι όσο σημαντικό είναι να διευκολυνθεί η ίδρυση επιχειρήσεων, άλλο τόσο σημαντικό είναι η διευκόλυνση του κλεισίματος τους. Είναι ο ίδιος κύκλος.
* Κατάργηση όλων των φόρων υπέρ τρίτων.
* Αμνηστία σε όσους καταγγέλλουν πρόσωπα και φορείς του δημοσίου για εκβιασμό και διαφθορά. Πρέπει να σταματήσουμε την «δεσπόζουσα θέση» των κρατικών λειτουργών πάνω στις επιχειρήσεις.
* Αλλαγή πτωχευτικού κώδικα. Ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες πρέπει να βοηθήσουμε τους επιχειρηματίες που αποτυγχάνουν να έχουν μία «δεύτερη ευκαιρεία». Στους δημιουργικούς ανθρώπους θα στηριχθεί η ανάπτυξη, πρέπει να τους ενθαρρύνουμε αντί να τους διαπομπεύουμε.
* Ειδικό, έκτακτο,καθεστώς αναστολής για μία πενταετία αδειοδοτικών απαγορεύσεων που εμποδίζουν την τουριστική ανάπτυξη (π.χ. μεγάλης κλίμακας έργα παραθεριστικής κατοικίας, όπως πρόσφατη ιδέα του Αρίστου Δοξιάδη).
* Ειδικό καθεστώς αναστολής για μία πενταετία κάθε φορολογικής υποχρέωσης συγκεκριμμένων τύπων μικρών επιχειρήσεων και επιτηδευματιών. Στην πραγματικότητα ένα καθεστώς ανοχής της επιχειρηματικότητας επιβίωσης, αφού είναι η μόνη άμεση διέξοδος για μεγάλη κατηγορία ανέργων.
* Και τέλος σαν υπέρτατη αρχή: Απλοποίηση, απλοποίηση, απλοποίηση της νομοθεσίας και της διοικητικής εποπτείας.
Είναι φυσικό ότι στην υιοθέτηση τέτοιων μέτρων θα υπάρχουν αντιδράσεις από κατεστημένα συμφέροντα, από παγιωμένες αντιλήψεις, από ιδεολογικές εμμονές. Όμως και οι συνθήκες που βιώνουμε δεν είναι συνηθισμένες. Ο τρόπος ζωής μας και σκέψης μας, το μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας μας έχει αποτύχει, έχουμε ηττηθεί. Στην ιστορία έχουμε πολλά παραδείγματα , και πρόσφατα, όπου οι ηττημένοι μιμήθηκαν τους νικητές και μπόρεσαν να μεγαλουργήσουν ακολουθώντας το δικό τους μοντέλο. Τελευταίο παράδειγμα η «Κόκκινη» Κίνα, μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου το 1980 όταν ο Τενγκ Χσιάο Πινγκ άλλαξε τα πάντα με ένα νέο σύνθημα: «πλουτίστε, πλουτίστε, πλουτίστε». Μεταμορφώνοντας την Κίνα σε οικονομική υπερδύναμη.
Ας μην διστάζουμε να υιοθετήσουμε αυτά που κάνουν οι άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ας τολμήσουμε να βάλουμε τις βάσεις για να τις ανταγωνιστούμε.