Του Πέτρου Κουπέγκου*
Υπήρξε, υπάρχει και είναι εφικτή μια άλλη Ευρώπη που, αν την θέλουμε, θα είναι το αποτέλεσμα μιας διαρκούς προσπάθειας μιας άλλης φιλοσοφίας και κυρίως μιας άλλης πλειοψηφίας.
Η μεγάλη κρίση είναι τώρα προ των θυρών. Χωρίς συνολική συναντίληψη του διακυβεύματος και την απαραίτητη αίσθηση επείγοντος η “μεγάλη έκρηξη” είναι μοιραία, μη αναστρέψιμη και οδυνηρή κατάληξη.
1. Η κρίση που ζούμε ΔΕΝ είναι πρόβλημα που δημιούργησε, ή για το οποίο ευθύνεται, η ύπαρξη, λειτουργία, ιστορική διαδρομή και προοπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα, την κακή Διοίκηση, τις κρατικοδίαιτες ιδιωτικές επενδύσεις, τα πρωτογενή ελλείμματα της Ελληνικής οικονομίας ή το χρηματοπιστωτικό μοντέλο “παραδείσου” αμφίβολης προέλευσης χρήματος και έκθεσης σε ευρύτερες τοξικές χρηματοπιστωτικές συνέπειες ντόμινο της Κυπριακής οικονομίας, δεν έχει σχέση και ΔΕΝ ΦΤΑΙΕΙ Η “ΕΥΡΩΠΗ”.
2. Στην Ευρώπη, υπάρχουν άλλου είδους “ελλείμματα”, ανεπάρκειες, ατελής ενοποίηση, πισωγυρίσματα ή αγκυλωμένες πολιτικές που οφείλονται στην “λιγότερη” Ευρώπη που προώθησαν και προωθούν σκεπτικιστικές, εθνικιστές, συντηρητικές πλειοψηφίες ή εθνικής μόνο εμβέλειας και χαμηλής “ευρωπαϊκής” προστιθέμενης αξίας ηγεσίες. Αυτή η πραγματικότητα δεν αμφισβητείται αλλά δεν είναι “εγγενές” χαρακτηριστικό της έννοιας της “Ευρώπης”. Η εκάστοτε εικόνα και κατεύθυνση του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος μεταβάλλεται με τον χρόνο. Εξαρτάται από τις αντίστοιχες πλειοψηφίες και την συγκυρία.
Η ΕΥΡΩΠΗ είναι “ΔΥΝΑΜΙΚΗ”! Στην χειρότερη της μορφή υπήρξε κατακερματισμένη, οι λαοί της αλληλοεξοντώνονταν, πεινούσαν και υπέφεραν. Στην καλύτερη της μορφή υπήρξε λίκνο πολιτισμού, καλλιέργειας της γνώσης και της τέχνης, πολύπλευρης ανάπτυξης, προσπάθειας για συνοχή και αλληλεγγύη. Μόνο η Ευρώπη (της συγκυρίας) διέρχεται κρίση ύφους, περιεχομένου, σκοπού, μέσων και ηγεσίας στην κατεύθυνση μιας μη Ευρώπης, μιας “μικρότερης” ή μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων.
Υπήρξε, υπάρχει και είναι εφικτή μια άλλη Ευρώπη που, αν την θέλουμε, θα είναι το αποτέλεσμα μιας διαρκούς προσπάθειας μιας άλλης φιλοσοφίας και κυρίως μιας άλλης πλειοψηφίας. Μιας ένωσης στην οποία επίσης, με πολύ συγκεκριμένο τρόπο και εμείς θα συμβάλλουμε παράγοντας μέρος του πλούτου του οποίου θα μοιραστούμε στη συνέχειςα τους καρπούς. Δεν είναι λοιπόν γενικά η ΕΥΡΩΠΗ που πρέπει να ανατρέψουμε, αλλά οι ηγεσίες που την κατευθύνουν.
3. Η “κρίση” της κάθε χώρας έχει δικά της χαρακτηριστικά. Στην διόγκωση της φούσκας και την έκρηξη της δεν υπάρχει ΕΝΑ βασικό πολιτικό, οικονομικό ή κοινωνικό χαρακτηριστικό που να είναι κοινό. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για το εκάστοτε εποικοδόμημα, για το οποίο υπάρχουν εθνικές ιδιαιτερότητες που δίνουν στην κάθε τοπική εκδήλωση της κρίσης τα δικά της χαρακτηριστικά.
Υπάρχει όμως μια θεμελιώδης παράμετρος που αφορά όλους, δηλαδή τόσο τις χώρες με εκδηλωμένη ή σαφώς υποβόσκουσα κρίση όσο και αυτές που δεν την εμφανίζουν. Πρόκειται για τον πυρήνα του οικονομικού συστήματος, την διαδικασία παραγωγής αξιών (προϊόντων ή υπηρεσιών), την εμπορευσιμότητα τους, τις μετακινήσεις τους ως “χρήματος“ και τους κανόνες (ρυθμιστικούς ή απορρυθμιστικούς της ροής του), τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις διεκδικήσεις και τους πειραματισμούς στη νέα εποχή του Κεφαλαίου. Η πηγή της κρίσης βρίσκεται στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ο “βήχας” αυτού του παγκόσμιου συστήματος ξυπνά τις υποβόσκουσες δικές μας τοπικές κρίσεις.
4. Η κάθε μία από τις σημερινές χώρες “πρόβλημα” ΜΠΟΡΟΥΣΕ να μην βρίσκεται σε αυτή την θέση αν αντιμετώπιζε έγκαιρα και με αποτελεσματικότητα το ΔΙΚΟ της. Φυσικά δεν θα έλυνε το γενικό και θεμελιώδες ζήτημα, αλλά αν αξιοποιούσε τους πόρους, την τεχνογνωσία, τα ανταγωνιστικά και ιδιαίτερα της χαρακτηριστικά και τις ευκαιρίες, πχ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούσε να είναι σε πλεονεκτική θέση. Αυτή η σχετικά πλεονεκτική θέση θα ήταν η ασφάλεια μας και τώρα και στις αναμενόμενες μελλοντικές και σίγουρα επερχόμενες κρίσεις που θα αφορούν και τους σημερινούς ισχυρούς…
Με εσωτερικά όπλα και έγκαιρη πρωτοβουλία η ένταση και έκταση των οικονομικών συνεπειών της κρίσης στις περισσότερες χώρες μπορούσε να ήταν ριζικά διαφορετική. Οι “περιφέρειες” των οικονομιών της Δύσης δεν έχουν μόνο μειονεκτήματα στον διεθνή καταμερισμό. Το μέγεθος τους και το αναγκαστικά μικρότερο εύρος επιλογών παραγωγής προϊόντων ή υπηρεσιών τους επιτρέπει ευελιξία, ταχύτερη προσαρμογή, επιλογή στόχου. Χάσαμε μοναδικές ευκαιρίες. Άδικα σπαταλήθηκαν πόροι, χρόνος, δυνατότητες.
5. Οι “σκασμένες” βόμβες-κρίσεις στις χώρες μας προέρχονται από βαθιά, εκτεταμένα, σύνθετα, πολυεπίπεδα, μακρόχρονα διαρθρωτικά προβλήματα λειτουργίας θεσμών, δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας, διαφθοράς, σπατάλης, ανεπάρκειας, πλάνης ή επιλογής. Πολιτικοί, πολυάριθμοι δημόσιοι λειτουργοί (πολίτες), ΜΜΕ (συμφέροντα), επιχειρηματίες (πολίτες), δομές εξουσίας (θρησκεία, εθιμοτυπικές, υποκουλτούρα) είναι και είμαστε υπεύθυνοι για τα προβλήματα που δημιουργήσαμε και για όσα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε και δεν το κάναμε. Δεν είναι μόνο το κακό “Κράτος” το πρόβλημα.
Στις Δυτικές Δημοκρατίες, όπως αυτή της Ελλάδας, τέτοιο πράγμα όπως το περίφημο “τελευταίο Σταλινικό μοντέλο” οικονομίας είναι μύθος. Και μάλιστα επικίνδυνος μύθος, γιατί δημιουργεί άλλοθι για τους συνηθισμένους στα πάρτι “επιχειρηματίες”. Επιχειρηματίες που αγόραζαν εξουσία για να πουλήσουν ακριβά υπηρεσίες και προϊόντα. “Επιχειρηματίες” που διέβρωσαν και την πολιτική, κάνοντας εφικτό το επιθυμητό, την δύναμη, την εξουσία, την έναντι (ΔΗΜΟΣΙΟΥ) τιμήματος εκλογή ή “επανεκλογή” πολλών από αυτούς. Οι ίδιοι, το ίδιο όπως και οι αντίστοιχοι “βρώμικοι” πολιτικοί, βρίσκονται ακόμα εκεί. Το ίδιο ανίεροι, το ίδιο διαπλεγμένοι, το ίδιο διεκδικητικοί.
6. Οι κάτοχοι οικονομικού πλούτου, η πυραμίδα της Διακυβέρνησης, τα ιδεολογικά οχυρά (καταναλωτισμός, εκκλησία, στρατός, αστυνομία, ακροαριστερά, συντηρητική αριστερά, συντηρητική δεξιά, ακροδεξιά), η συντριπτική πλειοψηφία όσων κατέχουν μέσα ενημέρωσης είναι οι πυλώνες παραγωγής της δικής μας τοπικής κρίσης και συνέπραξαν με συγκεκριμένο τρόπο στην δημιουργία συνθηκών που την έκαναν τελικά αναπόφευκτη. Απουσιάζουν από την συνήθη λίστα των name and shame, κατά κανόνα μόνο πολιτικών προσώπων, αλλά είναι εξίσου υπεύθυνοι. Την προκάλεσαν, την δημιούργησαν, την εξέθρεψαν.
Υπό τις συνθήκες αυτές η εκάστοτε “δική” μας κρίση προέκυψε ως συνέπεια όλων αυτών, ανεξάρτητα από τα διεθνή της χαρακτηριστικά. Γιαυτό, αυτοτελή ευθύνη έχουν τόσο η γνωστή σε όλους ανεπαρκής πολιτική διαχείριση όσο και οι παραδοσιακά εγκατεστημένοι παράλληλοι παράγοντες εξουσίας. Το κυνήγι μαγισσών με “προανακριτικές” πίσω από “λίστες” και “σκάνδαλα” είναι ελιγμός του συστήματος ή επικοινωνιακό όχημα για τον χειρότερο λαϊκισμό. Είναι μια παράλληλη διαπλοκή που εξυπηρετεί ταυτόχρονα την πυροδότητηση της οργής όσο και την εκτόνωση της. Είναι “θέμα” για τα “κανάλια” και “θόρυβος” στην κρίση των πολιτών.
7. Στην πορεία εκτροχιασμού, που ήταν μακρά, δεν λειτούργησε ή δεν υπήρξε καμιά ασφαλιστική δικλείδα. Η πολιτική ηγεσία λειτούργησε ουσιαστικά εκτός της ανατεθειμένης σε αυτήν εξουσίας και διαχειρίστηκε αδύναμα και αναποτελεσματικά την προσπάθεια διατήρησης κάποιων status quo και πολλών, κάθετα διαχεόμενων σε όλη την κοινωνία συμφερόντων. Συμφερόντων έναντι των οποίων ήταν ή αδύναμη ή διαπλεγμένη. Κανείς δεν ήθελε, δεν ήξερε, δεν μπορούσε να αγγίξει τον πυρήνα των προβλημάτων για να προχωρήσει σε αναγκαίες, έγκαιρες μεταρρυθμίσεις. Όσες έγιναν ή επιδιώχθηκαν ήταν μικρές, απαράδεκτα “λίγες” και πολεμήθηκαν με μένος από θύτες (με άλλη ατζέντα) και θύματα (από άγνοια) του συστήματος.
Εύκολος στόχος και πρώτο θύμα ήταν η “ψυχή” της αριστεράς αλλά και το “σοφό” κέντρο ακόμα και η “πεφωτισμένη” δεξιά. Στον σχεδιασμένο πανικό, απομονώθηκε ως ανεδαφική και “ρομαντική” κάθε ιδεολογική φωνή και πρακτική των προωθημένων ή νέων ελευθεριών, του ανοιχτού κράτους, των ανατροπών και των μεταρρυθμίσεων, των ρήξεων, της καινοτομίας και της δίκαιης αλληλεγγύης. Το σύστημα, απομόνωσε τους προοδευτικούς όλων των χώρων, το λόγο ύπαρξης τους και τα επιχειρήματα τους για να τους πλήξει.
Έτσι εξετράφησαν, καλλιεργήθηκαν, διογκώθηκαν τα άκρα, η πολύμορφη βία , ο ακραίος ή παλαιολιθικός συντηρητισμός και ο λαϊκισμός, η υπεραπλούστευση και η στοχοποίηση προσώπων, κατηγοριών πολιτών, “χρώματος” δέρματος για την κατανομή ευθυνών. “Ευθυνών” μόνο για κατακραυγή, για εκτόνωση, για κατασκευή ενόχων και ενοχών. Σε αυτή την κούρσα καταστροφής η “πολιτική” ηγεσία σχεδόν όλου του πολιτικού φάσματος, με κριτήριο το μικροκομματικό όφελος, συνέβαλλε άμεσα και έμμεσα στην όξυνση της κρίσης όντας ουσιαστικά απούσα στην πρόβλεψη της πήρε γρήγορα την σκυτάλη απέχοντας και από την αντιμετώπιση της.
8. Ένα μεγάλο μέρος από αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως “κρίση” αφορά την κατάρρευση του “μαύρου” συστήματος που κυριαρχούσε, αφορά το “κενό” στην διαχείριση των προβλημάτων από έλλειψη ρευστότητας για χρηματισμό και διαφθορά. Η απουσία του “μαύρου”, εύκολου χρήματος …έφερε κρίση. Στην αεριτζίδικη οικονομία που είχε επικρατήσει, το αντίτιμο της εργασίας καθώς και η “παραγωγή” αξίας (αγαθών) παρανοήθηκε και συσχετίσθηκε με συντελεστές άσχετους με την πραγματικότητα. Τ
ο χάος μιας απορρυθμισμένης αγοράς έγινε κανόνας και το “τυχαίο” οργανώθηκε ως φιλοσοφία προς την αποκομιδή περαιτέρω κέρδους εκτός κανόνων, αισθήματος και ουσίας δικαίου. “Αέρας” στο χρηματιστήριο, “αέρας” στα ενοίκια, “αέρας” στον επιστρεφόμενο ΦΠΑ, “αέρας” στην αυθαιρεσία, “αέρας” του εργολάβου, του υδραυλικού, του γιατρού, του δημοσιογράφου, του δικαστή. “Αέρας” στις “άδειες” τηλεοπτικής μετάδοσης, “αέρας” στην έρευνα στα πανεπιστήμια, “αέρας” στις επιδοτήσεις. “Αέρας” πλούτου που έγινε αέρας. Αέρας που δεν υπάρχει πια για να φυσήξει και να καθαρίσει όλη αυτή την ντροπή και την εκτροπή.
Το κενό από την απότομη κατάρρευση χρειαζόταν πολιτική ισχύ για επιλογές διαρθρωτικών αλλαγών και νέο υγιές ή έστω υγιέστερο εποικοδόμημα. Τις διάφορες διαστάσεις όμως της “κρίσης” όσο και τις πρακτικές συνέπειες τις διαχειρίζονται και τις αντιμετωπίζουν “λογιστές”. Όργανα, διαχειριστές “funds” και όχι πολιτικοί.
Οι περισσότεροι πολιτικοί αυτοευνουχισμένοι “αποφασίζουν”, “επικυρώνουν” μνημόνια μόνο εκ των υστέρων. Δηλαδή αυτοαναιρούνται και δεν υπάρχουν. Και σήμερα, όλοι αυτοί που ήταν εκείνων των μνημονίων, μιας ολόκληρης ζωής, “μνημονιακοί”, είναι σημερινοί θύτες, κήνσορες και δικαστές. Γιατί “μνημόνια” ήταν τα νομοθετήματα που τροφοδοτούσαν την γραφειοκρατία, “μνημόνια” ήταν οι τροπολογίες σε άσχετα νομοσχέδια, “μνημόνια” ήταν οι φωτογραφικοί νόμοι. Τότε όμως, “αντιμνημονιακός” δεν ήταν κανείς.
Στο δούναι και λαβείν της επιρροής παρέμενε καθένας τους ένας λογιστής. Οι “τότε” μνημονιακοί, πάλι για τα κουκιά, τα βάζουν με άλλους, εντός και εκτός της χώρας, λογιστές…. Τελικά, οι υπεύθυνοι παραγωγής της κρίσης εξακολουθούν να βρίσκονται στην θέση τους. Οι δε “νεοφερμένοι” μάλιστα, από αυτούς που επικαλέστηκαν με τον πιο ηχηρό τρόπο την ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος, ήταν και αποδεικνύονται ανεπαρκέστεροι, copy paste και από πολλές πλευρές …χειρότεροι. Persona non grata για την Δημοκρατία, την πολιτική ευπρέπεια και την κοινή λογική, βρίσκονται στα έδρανα της βουλής και πολλοί αντίστοιχοι τους ετοιμάζονται για την επόμενη Βουλή και την Ευρωβουλή.
9. Μια επόμενη μέρα με προοπτική μπορεί να υπάρξει μόνο αν βρεθούν κάτω από κοινή στέγη όλοι όσοι έχουν πραγματικά κάτι χρήσιμο να προσφέρουν. Αυτοί που γνωρίζουν, θέλουν και μπορούν να λειτουργήσουν με βάση τις ίδιες θεμελιώδεις αρχές και αξίες και τον ίδιο υψηλό και σαφή στόχο. Αυτοί που μπορούν να συνεργαστούν, να οραματισθούν, να προτείνουν και να υλοποιήσουν ένα ολοκληρωμένο “σχέδιο” θετικής ανατροπής για την Ελλάδα. Αυτοί που μπορούν να εντάξουν και να κινητοποιήσουν όλο το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, Έλληνες, ξένους, επισκέπτες, που μπορούν να μετατρέψουν τις αγωνίες όλων σε ασφάλεια, την απόρριψη σε συνδρομή, το “πρόβλημα” σε ευκαιρία.
Ένα σχέδιο βασισμένο σε μεθοδικά, μελετημένα, ολοκληρωμένα βήματα που θα χτίσουν μια καλύτερη, δίκαιη, ελεύθερη, καινοτόμο, παραγωγική, ισόρροπα ανεπτυγμένη, δημοκρατική χώρα.
Ένα σχέδιο με το κύρος της γνώσης, της ανάλυσης, της σύνθεσης, της αξιοποίησης εμπειρίας, της επιβράβευσης της προσπάθειας, της διάδοσης της επιτυχίας.
Ένα σχέδιο μιας Ελλάδας ευκαιριών, δυνατοτήτων, στόχων ποιότητας, μετρήσιμων αποτελεσμάτων, συλλογικής ευφυϊας και μνήμης.
Ένα σχέδιο ενός Κράτους φίλου, εγγυητή, αλληλέγγυου εταίρου, παροχέα και αποδέκτη αμοιβαίας συνδρομής ιδεών, πόρων και προσφοράς έργου και υπηρεσιών με τον πολίτη.
Ένα σχέδιο μιας χώρας που, παρά την κρίση, παραμένει μια από τις πλουσιότερες του κόσμου, με τις υπηρεσίες της, τους πολίτες, τους οργανισμούς, τα πανεπιστήμια, τις επιχειρήσεις της να διαθέτουν διαβατήρια που πραγματικά και μεταφορικά, σε αντίθεση με αυτά δισεκατομυρίων πολιτών του πλανήτη, να μπορούν να ανοίγουν τις πιο χρήσιμες και περιζήτητες “πόρτες”.
10. Η μεγάλη κρίση (bing bang) είναι τώρα προ των θυρών. Χωρίς συνολική συναντίληψη του διακυβεύματος, χωρίς την απαραίτητη αίσθηση επείγοντος, την στράτευση προς μια θετική διέξοδο δημιουργίας, και όχι μια “ηρωική έξοδο” καταστροφής, της αποδοχής της “μεθόδου” και μιάς βάσει “σχεδίου” ανατροπής της κατάστασης, η “μεγάλη έκρηξη” είναι μοιραία, μη αναστρέψιμη και οδυνηρή κατάληξη.
Το bing bang θα αποτελέσει μια χιονοστιβάδα γεγονότων που θα αφορούν την κοινωνική ειρήνη και συνοχή, την συλλογική γνώση (την πρόσβαση σε αυτή, την κατοχή και την διάδοση της), την πρόσβαση σε πόρους διατήρησης της ζωής και της υγείας (τροφή, φάρμακα), τον έντιμο διάλογο, τις ελευθερίες και την δημοκρατία, τις αντικειμενικές συνθήκες ζωής (την ποιότητα της, το περιβάλλον), τις απειλές βίας (θρησκευτικής, πολιτικής, κοινής εγκληματικότητας), τις συνέπειες από την πάλη και διεκδίκηση διαφόρων μορφών ελέγχου της εξουσίας και της ανακατανομής της….
Όσοι νομίζουν ότι τα “είδαν όλα” σφάλλουν. Η κατεύθυνση μας εξακολουθεί να είναι, με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς ένα βαθύτερο, αβυσσαλέο πάτο βαρελιού. Όσοι το βλέπουν, αν έχουν χρόνο, έχουν ελάχιστο. Οφείλουν να συνδράμουν χωρίς αντίτιμο στην ανατροπή του σκηνικού συμμετέχοντας στην εκπόνηση του “σχεδίου”. Το “βραβείο” τους είναι ότι θα σώσουν και έτσι θα σωθούν.
*Ο Πέτρος Κουπέγκος είναι Πολιτικός Σύμβουλος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μέλος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας.