Του Ορέστη Καλογήρου*
Στη χώρα μας γύρω από μεγάλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία ο θόρυβος σχεδόν πάντα καλύπτει το σήμα, με αποτέλεσμα ο καλοπροαίρετος πολίτης να μην μπορεί να πάρει θέση.
Πριν από ενάμιση χρόνο οι επιστήμονες του CERN ανακοίνωσαν μια ένδειξη για την πιθανή ύπαρξη του σωματιδίου Higgs. Επειδή οι μετρήσεις ήταν λίγες, το σήμα δύσκολα διακρινόταν από τον θόρυβο.
Ύστερα από λίγους μήνες υπομονετικών μετρήσεων, που έγιναν αθόρυβα, ανακοίνωσαν ότι η αρχική ένδειξη ήταν πράγματι σήμα και όχι μέρος του θορύβου. Στη χώρα μας γύρω από μεγάλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία ο θόρυβος σχεδόν πάντα καλύπτει το σήμα, με αποτέλεσμα ο καλοπροαίρετος πολίτης να μην μπορεί να πάρει θέση.
Αυτό συνέβη τα τελευταία χρόνια σε σημαντικά ζητήματα που άπτονται περιβαλλοντικών πτυχών, όπως ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων στην Κερατέα, ο Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων στην Ευκαρπία και η επένδυση του χρυσού στις Σκουριές, αλλά και παλιότερα με το ραντάρ της Περαίας ή τον διάδρομο προσγείωσης στον Θερμαϊκό. Αρχικά δημιουργείται θόρυβος συνήθως από ακτιβιστικές οικολογικές ομάδες, που όπως έγραψε κάποτε ένας σοφός δάσκαλος «οικολογούν εσχατολογικά».
Παρουσιάζουν δηλαδή τις θεμιτές περιβαλλοντικές τους ανησυχίες και πιθανές επιπτώσεις ως σενάριο ολοκληρωτικής καταστροφής και ερημοποίησης. Τη σκυτάλη παίρνουν ακτιβιστικές πολιτικές ομάδες, οπαδοί του δόγματος «μεγάλη αναταραχή υπέροχη κατάσταση». Φυσικό επακόλουθο είναι η δικαιολογημένη ανησυχία των κατοίκων της περιοχής. Η εύλογη ανησυχία της τοπικής κοινωνίας γίνεται με τη σειρά της αντικείμενο εκμετάλλευσης από τοπικά μικροσυμφέροντα που πλήττονται από τη νέα δραστηριότητα. Έτσι καλλιεργείται το σύνδρομο NIMBY, δηλαδή, «όχι στη δική μου αυλή».
Στη συνέχεια επιστρατεύονται επιστήμονες που τραβώντας στα άκρα τα θεωρητικά τους μοντέλα, τα οποία αποτελούν συνήθως ανοιχτά ερωτήματα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, περιβάλλουν με το κύρος τους κάθε εσχατολογική προφητεία, προκαλώντας ακόμη περισσότερη ανησυχία στην τοπική κοινωνία, αλλά και οπλίζοντας με πρόσθετα επιχειρήματα τις ακτιβιστικές ομάδες. Το σκηνικό είναι έτοιμο για να σπεύσει κάθε λαϊκιστικό κόμμα που θα οσμιστεί θαυμάσια ευκαιρία ψηφοθηρίας.
Όλα είναι έτοιμα για να στηθεί το διχαστικό σκηνικό. Οι πολίτες, οι επιστήμονες, οι φορείς και εντέλει οι πολιτικές δυνάμεις χωρίζονται σε «καλούς» και κακούς», σε «φίλους» και «εχθρούς» του λαού. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε εδώ ποιος είναι ποιος! Ο θόρυβος είναι πλέον τόσο μεγάλος, που δεν αφήνει περιθώρια στο σήμα. Σαν αποτέλεσμα η «αντίσταση» στο «κακό» αποκτά μεταφυσικές διαστάσεις και ο ανορθολογισμός παίρνει οριστικά το πάνω χέρι. Όταν τα πράγματα φτάσουν σε αυτό το σημείο, το σήμα είναι πλέον αδύνατον να διακριθεί από τον θόρυβο.
Σε αυτό το στάδιο η επίκληση της επιστημονικής αλήθειας δεν προσθέτει πλέον τίποτα. Το μόνο που μπορεί να κάνει η επιστήμη είναι να δίνει το περίγραμμα των πιθανών κινδύνων κάθε δραστηριότητας και εναπόκειται στις κοινωνίες να πάρουν τις αποφάσεις τους. Όταν οι κοινωνίες κρίνουν ότι οι κίνδυνοι είναι ανεκτοί, αποφασίζουν να υλοποιήσουν το σχέδιο. Αλλά όταν ο θόρυβος σκεπάσει το σήμα, οι κοινωνίες δεν ξέρουν πια τι να αποφασίσουν. Και «αποφασίζουν» οι επαγγελματίες λαϊκιστές. Εντέλει, ερήμην της κοινωνίας.
*Ο Ορέστης Καλογήρου είναι καθηγητής ΑΠΘ, μέλος της Προσωρινής Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας.