Του Πέτρου Σκαπινάκη*
Η ΕΡΤ είναι μια κρατική επιχείρηση που υπηρετεί την δημόσια ενημέρωση μαζί με πολλές άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι λανθασμένοι χειρισμοί που έγιναν τις τελευταίες ημέρες δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζουν απο την ουσία. Και αυτή είναι ότι η ΕΡΤ είναι μια κρατική επιχείρηση, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί εάν θέλει να επιβιώσει.
Το θέμα της ΕΡΤ επανέφερε στο προσκήνιο τη διάκριση μεταξύ «Δημόσιου» και «Κρατικού». Συχνά υπάρχει η τάση να γίνεται ταύτιση των δυο αυτών όρων (ειδικά από κρατικούς λειτουργούς). Ταυτίζεται, λ.χ., η ΕΡΤ με την «Δημόσια» Τηλεόραση και αντιπαραβάλλεται προφανώς με την μη κρατική η οποία υπονοείται ότι δεν είναι δημόσια. Ο όρος «Δημόσιος» έχει σίγουρα πολλές έννοιες. Κάποιοι θεωρούν δημόσιο «αυτό που ανήκει σε όλους» (π.χ. ένα πάρκο ή μια πλατεία είναι δημόσια). Συχνά εμπεριέχεται επίσης η έννοια του «δωρεάν» (π.χ. όπως στον όρο «Δημόσια και δωρεάν Παιδεία»). Σίγουρα αυτοί οι ορισμοί είναι ελλιπείς, καθώς σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι μια κρατική επιχείρηση «ανήκει» σε όλους αφού δεν μπορεί ο πολίτης να την χρησιμοποιήσει και να την διαθέσει όπως θέλει εκείνος. Αρκετά συχνά, επίσης, το δημόσιο δεν είναι δωρεάν και δεν εννοώ εδώ την φορολογία που ούτως ή άλλως συνιστά το λεγόμενο «δημόσιο» χρήμα, αλλά και ειδικότερα υπηρεσίες που πληρώνουμε ξεχωριστά παρότι είναι «δημόσιες» (π.χ. η πρόσβαση σε μια παραλία δημόσια μπορεί να μην είναι «δωρεάν», η πρόσβαση στο εξωτερικό ιατρείο ενός δημόσιου νοσοκομείου μπορεί να απαιτεί πληρωμή εισιτηρίου, ενώ φυσικά πληρώνουμε πανάκριβα δημόσιες υπηρεσίες όπως το ρεύμα της ΔΕΗ κ.λ.π.).
Ένας πιο ευρύς ορισμός είναι να θεωρήσουμε «Δημόσιο» αυτό που έχει την δυνατότητα να επηρεάσει μεγάλα τμήματα του πληθυσμό μιας χώρας, μιας κοινότητας κ.λ.π. Για να μπορέσει να γίνει αυτό θα πρέπει να δεχθούμε ότι ο πληθυσμός που επηρεάζεται εκτίθεται στο δημόσιο «αγαθό» καθολικά και χωρίς να χρειάζεται να το επιλέξει ή να πληρώσει γι’αυτό. Κατ’αυτόν τον τρόπο οι τηλεπικοινωνίες είναι δημόσιο αγαθό, η ενημέρωση και η πληροφόρηση είναι δημόσιο αγαθό, η παιδεία, η υγεία είναι δημόσιο αγαθά κ.λ.π. Προσέξτε ότι με αυτόν τον ορισμό δεν χρειάζεται να προσδιορίσουμε ποιος ακριβώς παρέχει αυτό το αγαθό στον πολίτη. Δεν έχει σημασία εάν είναι κρατικός ή ιδιωτικός φορέας, καθώς εφόσον το αγαθό είναι δημόσιο παραμένει πάντα δημόσιο ανεξάρτητα από τον πάροχο.
Στους φοιτητές μου συχνά κάνω την ερώτηση: Τι είναι κατ’αυτους «Δημόσια Υγεία». Αρκετά συχνά λαμβάνω ως απάντηση ότι η δημόσια υγεία αναφέρεται στα νοσοκομεία του ΕΣΥ και γενικότερα στις κρατικές υπηρεσίες φροντίδας υγείας (κάντε την ερώτηση αυτή σε στελέχη του Υπουργείου Υγείας και θα καταλάβετε τι λέω). Στην συνέχεια ρωτάω το εξής: Πού βασίζεται η δημόσια υγεία των παιδιών μας; Σίγουρα στο εθνικό σύστημα εμβολιασμών αλλά και στην σωστή τήρηση του βιβλιαρίου υγείας των παιδιών, στην πρόληψη και αντιμετώπιση των ασθενειών που προκύπτουν κ.ο.κ. Όλα αυτά γίνονται στην Ελλάδα από ένα σύστημα ιδιωτών παιδιάτρων και όχι από τις κρατικές υπηρεσίες του ΕΣΥ, και αν εξετάσουμε τους δείκτες νοσηρότητας – θνησιμότητας κατά την παιδική ηλικία απ’ότι φαίνεται το σύστημα λειτουργεί αρκετά αποδοτικά (αν και επιδέχεται βελτιώσεων). Άρα το δημόσιο αγαθό «Υγεία του Παιδιού» βρίσκεται στα χέρια …ιδιωτών! Παρόλα αυτά όταν ο Υπουργός Υγείας σκέφτεται για την υγεία του Παιδιού μάλλον το μυαλό του πάει στα παιδιατρικά νοσοκομεία και στους κρατικούς παιδιάτρους μόνο, αφού οι «ιδιώτες» δεν τον αφορούν. Στο ίδιο μήκος κύματος, η υγεία της μέλλουσας μητέρας και των εμβρύων, βρίσκεται στα χέρια «ιδιωτών» αφού οι περισσότεροι Έλληνες γεννούν σε ιδιωτικά μαιευτήρια.
Η σύγχυση των όρων δημόσιος και κρατικός δημιουργεί σημαντικά προβλήματα. Στην περίπτωση της μαιευτικής φροντίδας, έχει παρατηρηθεί ότι στην Ελλάδα έχουμε σχεδόν παγκόσμιο ρεκόρ καισαρικών τομών. Πού οφείλεται αυτό; Στην σύγχυση των όρων! Καθώς το Υπουργείο Υγείας δεν θεωρεί δικιά του δουλειά την υγεία των μητέρων, καθώς αυτές δεν απευθύνονται σε κρατικές υπηρεσίες, αδρανεί και δεν λαμβάνει ρυθμιστικά μέτρα («δεν είναι η δουλειά μας αυτή», ενώ στην πραγματικότητα αυτή θα έπρεπε να είναι η «δουλειά μας»). Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα της σύγχυσης προσφέρει επίσης και ο χώρος της ψυχικής υγείας. Έτσι, η χώρα μας διέθεσε τα τελευταία 30 χρόνια απίστευτα κονδύλια για την αποασυλοποίηση των ασθενών από τα μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία. Την ίδια όμως στιγμή, ξέχασε να υπολογίσει τα ψυχιατρικά κρεβάτια στον ιδιωτικό τομέα που πολλαπλασιάσθηκαν, ακριβώς λόγω της αποασυλοποίησης. Σίγουρα, κάποια σύγχυση επικρατεί εδώ.
Άφησα τελευταίο το θέμα της ΕΡΤ με το οποίο ξεκίνησα, καθώς τώρα φαντάζομαι ότι έχει γίνει κατανοητό το επιχείρημά μου. Η ενημέρωση των πολιτών είναι φυσικά δημόσιο αγαθό. Το δημόσιο αυτό αγαθό το παρέχουν όλοι οι δημοσιογράφοι όπου και εάν εργάζονται. Οι εργαζόμενοι στα ιδιωτικά μέσα είναι περισσότεροι και επίσης οι πολίτες, κρίνοντας από τις ακροαματικότητες, ενημερώνονται κυρίως από αυτά τα μέσα. Άρα σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ταυτίζουμε το πρόβλημα της ΕΡΤ με πρόβλημα δημόσιας ενημέρωσης. Η ΕΡΤ είναι μια κρατική επιχείρηση που υπηρετεί την δημόσια ενημέρωση μαζί με πολλές άλλες ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι λανθασμένοι χειρισμοί που έγιναν τις τελευταίες ημέρες δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζουν απο την ουσία. Και αυτή είναι ότι η ΕΡΤ είναι μια κρατική επιχείρηση, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί εάν θέλει να επιβιώσει. Όλοι οι πολίτες επιθυμούμε να γίνει αυτό με συνετό και δημοκρατικό τρόπο και όχι με όρους που θυμίζουν Άγρια Δύση.
* Ο Πέτρος Σκαπινάκης είναι Επ. Καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μέλος της Προσωρινής Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας.