Του Πέτρου Κουπέγκου*
Η Ευρώπη είναι το ζωντανό, δοκιμασμένο και μοναδικό πλαίσιο δημοκρατικής διακρατικής οργάνωσης που επιτρέπει να υλοποιηθούν οράματα μιας διαχρονικής σειράς ηγετών και εκφράζει τις προσδοκίες αρκετών ήδη γενεών ευρωπαίων πολιτών.
Η Ελλάδα, εκτός από τις θαυμαστές ιστορικές της καταβολές, είναι γνωστό ότι δεν αποτελεί τον ομφαλό της Γης, διαθέτει όμως το 1,9% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ και είναι (προς το παρόν) 32η μεταξύ 185 χωρών στην διεθνή κατάταξη του ΔΝΤ. Αυτό την κάνει αρκετά ελκυστική ώστε τα κυριαρχικά της όρια να αποτελούν «ζωτικό» χώρο συσχετισμών που επιδιώκουν να αποκομίσουν πρόσκαιρα ή μακροπρόθεσμα οφέλη. Πρόκειται για πραγματικότητα που μας ακολουθεί, αλλά αν θεωρηθεί πρόβλημα έρχεται να προστεθεί σε άλλες “ιδιαιτερότητες” μας, οι οποίες είναι ίσως πιο σοβαρές. Στα εσωτερικά μας θέματα, δίνουμε μια παράλληλη μάχη με τον «κακό» μας εαυτό. Σε αυτή τη μάχη σήμερα κρίνεται το αν θα παραμείνουμε μεταξύ αυτών που αποκαλούνται «προηγμένες χώρες» στον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό τομέα και αν οι “αριθμοί” που αντιπροσωπεύουμε θα πάρουν ανιούσα ή κατιούσα κατεύθυνση μαζί με τις ζωές των ανθρώπων…Η Ευρώπη μπορεί να μην είναι ακριβώς «Ελντοράντο», και ευτυχώς γιατί αυτό ελκύει προφανώς μόνο τους καιροσκόπους, αλλά δεν είναι καθόλου «φαρ Ουέστ».
Στην κορύφωση της Ελληνικής κρίσης, μια συγκυρία παγκόσμιας ύφεσης, ευρωπαϊκής έλλειψης συντονισμού και περιστασιακών πολιτικών προτεραιοτήτων σε ορισμένα Ευρωπαϊκά κράτη απέτρεψε μια σφαιρική και αποτελεσματικά αλληλέγγυα αντιμετώπιση από τους εταίρους της Ελλάδας στην Ευρώπη. Η κρίση χρέους όμως είναι μόνο η ορατή κορφή του παγόβουνου. Η χώρα μας διέθετε πολύ περισσότερα ελλείμματα σε επίπεδο διακυβέρνησης, παιδείας, καινοτομίας, υπηρεσιών προς τους πολίτες και αντίληψη για αυτές. Γι’αυτό θα σφάλλουμε αν συνεχίσουμε να αναζητούμε απαντήσεις που λαμβάνουν υπόψη οικονομικά μόνο μεγέθη. Θα σφάλλουμε, και σφάλλουμε ήδη με τον χειρότερο, αλλά προσφιλή μας δυστυχώς τρόπο, όταν αναλωνόμαστε στην αναζήτηση του “τις πταιει” με τη μέθοδο κυνηγιού μαγισσών.
Σε συνθήκες ευρύτερων κλυδωνισμών και ανακατατάξεων, η κατάσταση μας, δεν μας απαλλάσσει από την υποχρέωση να καταθέσουμε την δική μας συμβολή σε μια λύση. Και μια τέτοια συμβολή είναι να πάψουμε να “είμαστε” το πρόβλημα συμμαζεύοντας τα οικονομικά μας και ολοκληρώνοντας διαδικασίες μεταρρύθμισης, θεσμικού εκσυγχρονισμού του κράτους και συνοχής της κοινωνίας σε ένα πλαίσιο στοιχειωδών και θεμελιωδών αξιών. Αυτή είναι η πρόκληση στην οποία πρέπει να απαντήσουμε για να είμαστε και εσωτερικά παραγωγικοί και εξωτερικά συνεπείς. Πράττοντας έτσι, αλλά όχι εξαιτίας αυτού, αν και πτωχότεροι δεν θα είμαστε “πτωχοί” όπως άλλωστε και μέχρι πρόσφατα αν και “πλουσιότεροι” δεν ήμασταν όσο πιστεύαμε πλούσιοι!
Η Ευρωπαϊκή Ένωση που ήταν και παραμένει η βασική εγγύηση ενός “στάτους” που αποτελεί εθνική κατάκτηση και αδήριτη ανάγκη, απειλείται και αυτή από μια σειρά κινδύνων με πολλές αφετηρίες και συνισταμένες. Απειλείται από διεθνείς ανταγωνιστές και από οργανωμένες επιθέσεις της εσωτερικής της συνοχής. Και γι’αυτό όσο τη χρειαζόμαστε άλλο τόσο μας χρειάζεται.
Οι εχθροί της ΕΕ, λόγω της κρίσης που συμβάλλει στη διάρρηξη της συνοχής, βρίσκονται πολύ περισσότερο στο προσκήνιο και η στρατηγική τους παρουσιάζεται περισσότερο από ποτέ ισχυρή. Εθνικιστές, “αντικαπιταλιστές”, “συνεπείς” αριστεροί που ευαγγελίζονται καθεστώτα που σήμερα βρίσκονται σε μαυσωλεία της ιστορίας, δεξιοί και αριστεροί των άκρων με όχημα ένα χυδαίο και ακραιφνή λαϊκισμό, συναντιούνται κάτω από τις σημαίες ενός αντιευρωπαϊσμού που πλήττει όμως πάντα αυτούς που διατείνονται ότι θέλουν να προστατεύσουν. Ενώ πχ το «κεφάλαιο» δεν έχει απόλυτη ανάγκη την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση για να ξεπερνάει σύνορα, η κοινωνική, η αποτελεσματικά “πράσινη” Ευρώπη, η πολιτισμική Ευρώπη και αυτή των υποδομών και των δικτύων δεν μπορούν να αναπτυχθούν πέρα από εθνικά σύνορα χωρίς την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το ευρωπαϊκό μοντέλο, ως συνισταμένη πολλών διεκδικήσεων και συμφερόντων (ή χάρη σε αυτό), παραμένει το μόνο ισχυρό αντίβαρο στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη φυγοκέντρων ηγεμονικών τάσεων των ισχυρότερων κρατών. Ας μη γελιόμαστε, το γεγονός ότι το σχέδιο «Ενωμένη Ευρώπη» βρίσκεται ταυτόχρονα στο στόχαστρο των υπερεθνικιστών και των βαθιά συντηρητικών δυνάμεων όλων των χωρών, αποτελεί το πιο ασφαλές κριτήριο.
Όταν ο καπνός του λαϊκισμού που θολώνει το τοπίο παρασύρεται από τους ανέμους της καθαρής λογικής και της ιστορικής διαδικασίας, αποκαλύπτεται η δυναμική της σταδιακής «διάλυσης» του κλασικού εθνικισμού μέσω του θεσμικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Αυτή η διαρκώς ανανεωνόμενη Ευρώπη διυλίζει την βίαιη και απροκάλυπτη έκφραση εθνικών συμφερόντων, αποθαρρύνει τις επιθέσεις που εκκινούν από κέντρα εκτός Ευρώπης και συνθέτει, με διαλεκτικό τρόπο, τόσο τις επιδιώξεις των οικονομιών της αγοράς, όσο και το «δίχτυ» προστασίας της κοινωνικής Ευρώπης.
Η Ευρώπη μπορεί να μην είναι ακριβώς «Ελντοράντο», και ευτυχώς γιατί αυτό ελκύει προφανώς μόνο τους καιροσκόπους, αλλά δεν είναι καθόλου «φαρ Ουέστ». Είναι το ζωντανό, δοκιμασμένο και μοναδικό πλαίσιο δημοκρατικής διακρατικής οργάνωσης που επιτρέπει να υλοποιηθούν οράματα μιας διαχρονικής σειράς ηγετών και εκφράζει τις προσδοκίες αρκετών ήδη γενεών ευρωπαίων πολιτών.
Υπό αυτό το πρίσμα, το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και ο Ελληνικός Ευρωπαϊκός προορισμός δεν προσδιορίζονται από τη σημερινή συγκυρία αλλά από μια ιστορική διαδρομή σύνθεσης που συνεχίζεται. Είναι ο τόπος όπου πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες, παράλληλα με τον ευρωπολιτισμό και σύγχρονες φιλελεύθερες νοοτροπίες, διαμορφώνουν ένα διεθνές «νησί» πολιτικής και πολιτισμικής “εξαίρεσης” όπου από κοινού επιδιώκεται η αποτελεσματική συνεργασία, η συνοχή, η αλληλεγγύη και η ειρήνη. Σε αυτό το νησί έχουμε λιμάνι και θα ήταν καλό και χρήσιμο να το διατηρήσουμε και να το αξιοποιήσουμε.
*Ο Πέτρος Κουπέγκος είναι μέλος της προσωρινής Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας.